Φυσικοί Κίνδυνοι

Ξηρασία και Απερήμωση

Προετοιμάστηκε από το The Centre for Scientific and Technical Research on Arid Regions, Biskra, Algeria & the Editorial Board.

Η ξηρασία είναι ένας μέγιστος κίνδυνος που δημιουργείται από την ανεπαρκή βροχόπτωση (έχει ένα σύνολο επιπτώσεων:

Κλιματικές (αύξηση της Θ ° Κ, ηλιοφάνειας, ανέμων κ.α),
Υδρολογικές (μείωση στην υπερχείλιση της επιφάνειας, αποστράγγιση των ποταμών και των αλυκών, ακόμα και μείωση των υπόγειων υδάτων),
Εδαφικών (αποξήρανση του εδάφους και αύξηση των επιπέδων αλάτωσης…)
Γεωπονικές (ξηρασία ή απώλεια καλλιεργειών, κ.α.).

Γενικά μιλώντας, η απερήμωση μπορεί να σημαίνει την δριμύ κρίση ξηρασίας (και εξαιτίας της έντασης και διάρκειας),η οποία οδηγεί σε συνθήκες που δημιουργούν τοπία όμοια με εκείνα μιας ερήμου. Αυτό το γεγονός φέρνει κοντά ένα μεγάλο εύρος ενεργειών οι συνέπειες των οποίων είναι η φθορά της βλάστησης και των εδαφών:

Μια ανεπτυγμένη βλάστηση (τροπικό δάσος) υποβαθμίζεται στη σαβάνα.
Μια σαβάνα εξελίσσεται σε ένα σαχελοποιημένο τοπίο…
Κλίμα γίνεται πολύ άγονο.

Δύο είναι οι παράγοντες που παρουσιάζονται ως βασικοί για την εμφάνιση της απερήμωσης:

Συνθήκες έμφυτης φυσικής αδυναμίας,
Έντονη ανθρώπινη πίεση που ξεπερνά το οριακό σημείο.

1. Τι είναι η ξηρασία και η απερήμωση;

Μια ξηρασία είναι η κατάσταση (κανονική ή στιγμιαία) του εδάφους και/ή όταν σε μια περιοχή παρατηρείται έλλειψη στις προμήθειες νερού κατά τη διάρκεια μιας σχετικά μεγάλης περιόδου, ώστε να έχει αντίκτυπο στη φυσική ή καλλιεργήσιμη χλωρίδα (από την ιστοσελίδα της Βικιπαίδεια).

Σε γενικές γραμμές, η απερήμωση μπορεί να σημαίνει την περιβαλλοντική κρίση, η οποία δημιουργεί συνθήκες ή τοπία, που μοιάζουν με εκείνα μιας ερήμου (Εγκυκλοπαίδεια Περιβαλλοντικών Επιστημών, 1999).

Η ξηρασία και η απερήμωση έχουν επιδράσεις σε όλες τις πτυχές της ζωής επισημαίνοντας έτσι σε ποιο σημείο υπάρχει αλληλεξάρτηση μεταξύ του περιβάλλοντος και των μέσων διαβίωσης.

Οι κίνδυνοι, που σχετίζονται με την ξηρασία και την απερήμωση είναι:

Κίνδυνοι σχετικοί με το περιβάλλον:

Η ξηρασία και η απερήμωση δημιουργούν κάποτε ανεπανόρθωτους κινδύνους για τη βιοποικιλότητα και για το έδαφος, καθώς και εξαθλίωση της βλάστησης. Συνεπάγονται μια μεταβολή της βοτανικής σύνθεσης, μείωση στην κάλυψη της παραγόμενης βιομάζας και στις δυνατότητες ανάπτυξης και αναπαραγωγής της βλάστησης.

Οι πιο ανησυχητικές συνέπειες σε σχέση με τη βιοποικιλότητα παρουσιάζονται:

Στην άγρια και κατοικίδια πανίδα, οι συνθήκες διαχείρισης των οποίων είναι άσχημες,
Στην χλωρίδα, μερικά είδη της οποίας κινδυνεύουν,
Σε συγκεκριμένους υδαταγωγούς, οι οποίοι όντας προηγουμένως μόνιμοι έγιναν ακολούθως διαλείποντες αναστατώνοντας τους βιοτόπους πολλών ειδών,
Στα μεταναστευτικά πουλιά, τα οποία αποτελούν παγκόσμια κληρονομιά και τα οποία βρίσκονται στο Σαχέλ των αυξανόμενα επισφαλών βιότοπων σε εναπομείναντες υγροβιότοπους.

Κίνδυνοι σχετικοί με την εξαθλίωση του εδάφους, της βλάστησης και των δασών.

Η υποβάθμιση, που σχετίζεται με την υπερεκμετάλλευση των εδαφών μέχρι εξάντλησης και η υπερεκμετάλλευση και κακή χρήση των εδαφών σε άγονες περιοχές προκάλεσαν μια κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο η οποία επιταχύνεται ραγδαίως.
Η υποβάθμιση, που σχετίζεται με την υπερβόσκηση οδηγώντας στην καταστροφή της βλάστησης, που προστατεύει τα εδάφη από τη διάβρωση.

Η εξαθλίωση του εδάφους, που σχετίζεται με τις κακές πρακτικές άρδευσης συνεπάγεται αύξηση στην αλατότητα και άλλοτε την αποστράγγιση των υδαταγωγών, που ρέουν στις μεγάλες λίμνες.
Η αποψίλωση των δασών καταστρέφει τα δέντρα που προστατεύουν τα εδάφη από την υδρική και την αιολική διάβρωση. Το ξύλο είναι η οικιακή ανεξάρτητη πηγή ενέργειας (φωτισμός, μαγείρεμα) σε πολλές άγονες περιοχές.

Υπό ακραίες συνθήκες ξηρασίας, δύνανται να υπάρχουν επιδρομές ακρίδων, οι οποίες έχουν καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον και στην οικονομία εύθραυστων χωρών.

Κίνδυνοι σχετικοί με την οικονομία

Η ξηρασία και η απερήμωση έχουν άμεσες συνέπειες στην πτώση ή ακόμα και στην απώλεια σοδειών. Κατά συνέπεια, ειδικά οι αγροτικοί πληθυσμοί συναντούν δυσκολίες στην ικανοποίηση της ανάγκης για πόσιμο νερό ώστε να φροντίσουν τις οικογένειες τους και τα βοοειδή τους, αφού οι τιμές των αγροτικών προϊόντων αυξάνονται υπό την επίδραση αυτών των άσχημων συνθηκών.

Έρευνα δείχνει ότι οι αποδόσεις ρυζιού μειώνονται κατά 10% για κάθε αύξηση 1°C της βραδινής θερμοκρασίας. Η πτώση της απόδοσης του ρυζιού οδηγεί σε πολύ σοβαρές συνέπειες σε χώρες, που εξαρτώνται από την παραγωγή αυτού του προϊόντος.

Κίνδυνοι σχετικοί με τη φτώχεια και τη μαζική μετανάστευση

Η εξαθλίωση του εδάφους είναι συνώνυμη με τον λιμό και τη φτώχεια. Για να βρουν άλλα μέσα διαβίωσης, οι πληθυσμοί, που διαμένουν σε περιοχές υπό την απειλή απερήμωσης εξαναγκάζονται να τις εγκαταλείψουν. Γενικά, μεταναστεύουν προς τις αστικές περιοχές ή φεύγουν στο εξωτερικό. Οι αλλαγές στον πληθυσμό είναι μια από τις βασικές συνέπειες της απερήμωσης. http://remi.revues.org/document1654.html.

Μεταξύ του 1997 και 2020, περίπου 60 εκατομμύρια άνθρωποι θα εγκαταλείψουν τις ερημικές ζώνες νότια της Σαχάρας στην Αφρική και θα μεταναστεύσουν προς το Μαγκρέμπ και την Ευρώπη, σύμφωνα με τη Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης (CCD) των Ηνωμένων Εθνών.

Κίνδυνοι για την υγεία

Η ξηρασία και η απερήμωση (επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών) διαταράσσουν το οικοσύστημα και ενισχύουν τον πολλαπλασιασμό συγκεκριμένων επιβλαβών εντόμων και ασθενειών στους ανθρώπους, στα φυτά και στα ζώα. Σύμφωνα με ερευνητικά αποτελέσματα, οι υψηλότερες μέσες θερμοκρασίες θα αυξήσουν το ρυθμό πολλαπλασιασμού και ανάπτυξης των καταστροφικών εντόμων και τη συχνότητα επιδημιών και θα επιτρέψουν στα έντομα, στις ασθένειες και στα αυτοφυή να εξαπλωθούν σε νέες γεωγραφικές επιφάνειες.

Ανθρώπινη υγεία

Η ξηρασία και η απερήμωση (επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών) συνοδεύονται γενικά από την ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση των υδάτινων πόρων και συχνά με την ανάπτυξη επιδημιών (χολέρα, μαλάρια κλπ.).

Οι άνεμοι αποτελούν επίσης, τον καιρό των αμμοθυελλών, φορείς οφθαλμολογικών ασθενειών (επιπεφυκίτιδα ή αναπνευστικά προβλήματα).

Επιπρόσθετα, καθώς οι μεταναστευτικές κινήσεις εκκενώνουν τις αγροτικές περιοχές, οι πόλεις γεμίζουν με συχνά καταστροφικές υγειονομικές διευθετήσεις, λόγω της έλλειψης υποδομών για τον καθαρισμό των λυμάτων, την επεξεργασία των υγρών λυμάτων και τη διαχείριση των λυμάτων. Σε αυτές τις περιπτώσεις η πρόληψη και τα ιατρικά τμήματα θα είναι σαφώς ανεπαρκή.

Ζωική και φυτική υγεία

Η ξηρασία και η απερήμωση (επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών) προκαλούν τον αποδεκατισμό των κοπαδιών λόγω έλλειψης χορταριού. Εμφανίζονται νέες ασθένειες. Για παράδειγμα, σε χώρες του Σαχέλ (για περιόδους ζεστών καλοκαιρινών ημερών), οι αγελάδες γενικά πεθαίνουν και τα μοσχάρια γεννιούνται πρόωρα. Οι κτηνίατροι αυτών των περιοχών συνδέουν συχνά αυτές τις ασθένειες με την κλιματική αλλαγή.

Η μεταβολή στη λειτουργία των ανέμων είναι πιθανόν να αλλάξει τη διάχυση των εντόμων καθώς και βακτηρίων και μυκήτων, τα οποία αποτελούν φορείς ασθενειών των φυτών. Η άνοδος στις χειμερινές θερμοκρασίες θα ενισχύσει τον πολλαπλασιασμό των σκόρων και των μελισσών που εισβάλλουν στο σύστημα του ρυζιού, για παράδειγμα. Μελέτες αποκαλύπτουν ότι ο αριθμός των παρασιτοειδών –εντόμων, όπως οι σφήκες και οι μύγες, τα οποία γεννούν τα αυγά τους πάνω / ή μέσα στις κάμπιες – πέφτει σε περίπτωση ακανόνιστης βροχής. Εντούτοις, αυτά τα παρασιτοειδή είναι πολύ χρήσιμα στον βιολογικό αγώνα ενάντια σε αφανιστές πολλών τροπικών κουλτούρων.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας εξακρίβωσε μια ξεκάθαρη σχέση μεταξύ των έντονων βροχών, οι οποίες έχουν επηρεάσει το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Αφρικής στην αρχή του 2008 και της υποτροπής της μαλάριας. Η δάγκειος, για παράδειγμα, θανατηφόρος ασθένεια, που προκαλείται από έναν ιό, που μεταδίδεται από τα κουνούπια, έφτασε σε καταστροφικά επίπεδα επιδημίας στην Καραϊβική.

Εμφάνιση ωιδίου (μούχλας) σε συγκεκριμένες περιοχές καλλιέργειας πατατών, μιας ασθένειας, που εξαπλώνεται σε θερμότερες και υγρότερες συνθήκες.

Κίνδυνοι σχετικοί με την ασφάλεια τροφίμων

Η ξηρασία και η απερήμωση (επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών) είναι αδιαμφισβήτητες απειλές για την τροφική ασφάλεια των 9 δισεκατομμυρίων ατόμων που θα πρέπει να τραφούν στα μέσα του 21ου αιώνα. Το υγιεινό τους διατροφολόγιο πολύ πιθανόν να τριπλασιάσει τις ανάγκες παραγωγής τροφίμων μέχρι το 2050. Εντούτοις, παραδόξως, τα αρόσιμα εδάφη λιγοστεύουν. Νοείται ότι οι αναπτυγμένες χώρες θα έχουν δει τις αρόσιμες τους επιφάνειες να μειώνονται από 0.65 σε 0.4 εκτάρια μεταξύ του 1990 και του 2010.

Κίνδυνοι σχετικοί με τις κλιματικές αλλαγές (Καταβόθρες/συλλέκτες άνθρακα)

Η ξηρασία και η απερήμωση οδηγούν σε εξαθλίωση του εδάφους και συνεπώς μειώνουν την καταλληλότητα της χρήσης του εδάφους ως καταβόθρες, και αντιθέτως αυξάνουν την καταλληλότητα δράσης τους ως «πηγή άνθρακα».

Τα οικοσυστήματα του εδάφους και της γης έχουν βασικό ρόλο ως καταβόθρες: συλλέγουν και αποθηκεύουν άνθρακα. Επομένως, έχει εκτιμηθεί ότι τα εδάφη αποσύρουν 2.3 Γ.Τ. (Γιγατόνους) άνθρακα κάθε χρόνο, ποσό που αντιπροσωπεύει περισσότερο από το ένα τρίτο του άνθρακα, που εκλύεται από την καύση των ορυκτών καυσίμων, στη δημιουργία της κλιματικής αλλαγής. Το συνολικό απόθεμα άνθρακα, που περιέχεται στα επίγεια οικοσυστήματα περικλείει 2,500 Γ.Τ. άνθρακα συμπεριλαμβανομένων 2,000 Γ.Τ. αποθηκευμένων στο έδαφος.

1.1 Περισσότερες πληροφορίες για τη Ξηρασία

Η ξηρασία είναι ένα μέγιστος φυσικός κίνδυνος που συνδέεται με μακροπρόθεσμες κλιματικές ανωμαλίες.

Εμφανίζεται από την απαλλαγή της υγρασίας του εδάφους, με άλλα λόγια με μια μείωση της υδρολογικής του δυνατότητας που απορρέει από μια βροχομετρική ανεπάρκεια (Lefèvre και Schneider, 2003).

Οι ερημικές περιοχές υπόκεινται σε οιονεί μόνιμη ξηρασία λόγω της παρουσίας υποτροπικών υψηλών πιέσεων. Η ζώνη του Σαχέλ (Μαυριτανία, Σενεγάλη, Νίγηρας, Τσαντ, και Κοτ Ντ’ Ιβουάρ) υπόκειται σε ολοένα και συχνότερη αραίωση της βροχόπτωσης από το 1968 μέχρι σήμερα.

Ασφαλώς, τα διαδοχικά χρόνια ξηρασίας διακόπτονται από μια επιστροφή στα κανονικά επίπεδα (χρόνος 1 μέχρι 2) κατά καιρούς αλλά η υδρική ανεπάρκεια εμμένει με περιόδους αποκορυφώματος (73/77/82…).

Όντως, τα μέτρα που λήφθηκαν στα πειραματικά πεδία της Σενεγάλης και της Μαυριτανίας υποδεικνύουν ότι από το 1968, οι ισόβροχοι 300/400 mm δεν είναι αναγκαίοι από 100 στα 200χλμ νότια σε περίοδο 15 χρόνων (από 75 στα 90) και κανένας χρόνος δεν ήταν πλεοναστικός (Sircoulon, on 1992)
Στον τομέα της γεωργίας δια βροχής στη Σενεγάλη, καταγράφουμε μια ξεκάθαρη μείωση παραγωγής αραχίδων λόγω της συντόμευσης της διάρκειας της εποχής βροχοπτώσεων και της ολοένα και πιο συχνής εμφάνισης άγονων περιοχών κατά την καλλιέργεια.

Εντούτοις, στο Σαχέλ, η ξηρασία οδηγεί στη δημιουργία λιμών, συγκρούσεων, ξενιτεμών και θνησιμότητας (200 000 πέθαναν το 1973 μόνο όταν η ξηρασία έφτασε στο αποκορύφωμα της).
Οι Μεσογειακές χώρες επίσης αντιμετωπίζουν πολύμηνες ξηρασίες στη Νότια όχθη (4 μήνες στην Τύνιδα και το Αλγέρι, 7 μήνες στην Αλεξάνδρεια) και σε λιγότερο βαθμό στις Βόρειες όχθες (2 μήνες στην Βαρκελώνη και 3 μήνες στην Κωνσταντινούπολη) με την εξαίρεση στα Νότια της Ισπανίας (Drain, 2006) που αντιμετωπίζουν ήδη λειψυδρίες (Margat, 1990).

Η πολυετής ξηρότητα εμφανίζεται επίσης και στην περιοχή της Μεσογείου. Εξάλλου, η πτώση στις γεωργικές παραγωγές (ειδικά στα δημητριακά) και οι ξηρασίες της περιόδου 1990-1999 είναι επίσης η αιτία της σήψης του κέδρου στην οροσειρά του ΑΤΛΑΝΤΑ στην Αλγερία και στο Μαρόκο (Halitim, 2006).
Στην Ευρώπη, η σήψη των δασών που έπεται των διαδοχικών επεισοδίων ξηρασίας μεταξύ του 1947 και 1976 είναι επίσης σχετικά σημαντική. Στη Γαλλία, η ξηρασία από το 1989 μέχρι το 1992 έθεσε τον κίνδυνο αποξήρανσης των ρυακιών (11000χλμ), μείωσης στις γεωργικές παραγωγές (ειδικά εκείνων του Μάη) και αύξησης των πυρκαγιών τεύτλων ειδικά στη Νοτιότερη ζώνη (Lefèvre και Schneider, 2003).
Σύμφωνα με τους ίδιους συγγραφείς, η ξηρότητα μπορεί να οδηγήσει τις ανωμαλίες στο επίπεδο των κατασκευών παραπέρα σε αφυδατώσεις των υπόγειων αργίλων.

Εντούτοις, η διαφορά βροχόπτωσης μεταξύ της Νότιας και Βόρειας Σαχάρας είναι πολύ έντονη, λόγω του ότι στη Μεσογειακή περιφέρεια, αν εξαιρέσουμε την καλοκαιρινή ξηρότητα, την υπόλοιπη χρονιά συναντούμε κάποιες σημαντικές βροχές (350 σε 750m). Παρά το πολύ διαφορετικό βροχομετρικό σύστημα, μπορούμε να διακρίνουμε κάποια κοινά κριτήρια σε αυτά τα άγονα κλίματα:
– Η Παγκόσμια ανικανότητα της βροχόπτωσης εν όψει της πιθανής εξάτμισης.
– Μια έκδηλη υπερετήσια ανωμαλία.
– Τα στιγμιαία πλεονάσματα νερού ακόμα και στην περιφέρεια του Σαχέλ (SIRCOULON, 1992)-

Τι αποτελεί ένα μέγιστο περιορισμό για την βιολογική ανάπτυξη και απειλή για τη γεωργία, ο κοινωνικοοικονομικός αντίκτυπος των οποίων είναι ελαφρώς πιο έντονος σε εκείνες τις περιοχές του κόσμου όπου ο περισσότερος πληθυσμός συνδέεται αυστηρά με τη γεωργία παραγωγής τροφίμων και/ή την πρακτική αναπαραγωγής ζώων όπως το Σαχέλ;

Η ξηρασία αποτελεί επίσης παράγοντα υποβάθμισης των φυσικών πόρων όπως η βλάστηση, οι ποιμενικές διαδρομές και τα εδάφη, τονίζοντας επομένως τη διαδικασία απερήμωσης. Για την ακρίβεια, και η ξηρασία και η απερήμωση είναι εξαρτώμενα φαινόμενα. Επομένως, η Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης ενθάρρυνε τις χώρες του κόσμου να αρχίσουν την ταυτόχρονη καταπολέμηση της απερήμωσης και των επιδράσεων της ξηρασίας (OSS: Παρατηρητήριο Σαχάρας και Σαχέλ).

1.2 Περισσότερες πληροφορίες για την Απερήμωση

Από οικολογικής πλευράς, η απερήμωση καθορίζεται ως η σύμπραξη δύο φαινομένων: της εμφάνισης παρατεταμένων ξηρασιών και της εκτεταμένης πίεσης από τον άνθρωπο και τα ζώα του σε ασταθή και εύθραυστα οικοσυστήματα ή μικρή ακύρωση (Le HOUEROU, 1979/1987).
Υπό την ευρεία έννοια, η απερήμωση μπορεί να σημαίνει περιβαλλοντική κρίση η οποία δημιουργεί συνθήκες ή τοπία που μοιάζουν πολύ με εκείνα μιας ερήμου (Εγκυκλοπαίδεια Περιβαλλοντικών Επιστημών, 1999).

Με τον όρο απερήμωση, καθορίζουμε τις οικολογικές συνέπειες μιας αποξήρανσης του κλίματος (Ramade, 2002).
Κατά την έννοια της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών, η απερήμωση είναι η υποβάθμιση της γης σε άγονες και άγονες ύφυγρες περιοχές. Προκύπτει όταν τα εδάφη είναι εύθραυστα, το φυτικό στρώμα βλάστησης μειώνεται και υπάρχει σχετικά σκληρό κλίμα ( 07-06-94 ).

Υπάρχουν περισσότεροι από 130 ορισμοί του όρου απερήμωση στη βιβλιογραφία, σύμφωνα με τον Mainguet (1998).

Ο όρος απερήμωση έχει αρκετούς ορισμούς οι οποίοι αποτέλεσαν συχνά το αντικείμενο πνευματικών διαφωνιών. Πέρα από τους πολιτικούς συμβιβασμούς, προτάθηκε ένας συναινετικός ορισμός της διαδικασίας από τη Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης: «Απερήμωση είναι η υποβάθμιση της γης σε άγονες και άγονες ύφυγρες περιοχές λόγω διαφόρων παραγόντων: συμπεριλαμβανομένων κλιματικών μεταβολών και ανθρώπινων δραστηριοτήτων». Επομένως, η απερήμωση αφορά τη διαδικασία υποβάθμισης της γης που συνδέεται με φυσικούς παράγοντες οι οποίοι επιδεινώνονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Πράγματι, όταν η υποβάθμιση των εδαφών σε άγονες περιοχές επιταχύνεται συνεχώς μειώνοντας τα αποθέματα των παραγωγικών εδαφών, τότε δημιουργείται ένα περιβάλλον παρόμοιο με εκείνο των ερήμων: τότε μιλούμε για απερήμωση. Η απερήμωση δεν σταματά με την καταστροφή της βάσης των παραγωγικών πόρων, αλλά προκαλεί επίσης την απώλεια γενετικών πόρων, αυξάνει την ατμοσφαιρική σκόνη, διαταράσσει τη διαδικασία της φυσικής ανακύκλωσης των υδάτων και διαταράσσει επίσης την οικονομία μιας χώρας εξαναγκάζοντας σε μετακινήσεις των πληθυσμών. Είναι συνώνυμη με την απώλεια της βιολογικής και οικονομικής παραγωγικότητας των αρόσιμων γαιών, βοσκοτόπων και δασικών γαιών.

Ενόψει των διαφόρων διερευνημένων ορολογιών, το κλίμα συγκαταλέχθηκε ως ένας καθοριστικός παράγοντας.
Τι είναι αυτό που καθορίζεται από το κλίμα;

Η διαδικασία της απερήμωσης παρουσιάζεται γενικά στα βιοκλιματικά στρώματα που χαρακτηρίζονται από βροχόμετρο από 100 με 400 χιλιοστά / χρόνο.

Εξάλλου, η ανωμαλία και το επίπεδο των βροχοπτώσεων, οι υψηλές θερμοκρασίες, οι ξηροί άνεμοι γεμάτοι με σωματίδια σκόνης και η ένταση της ΕΤΡ (πιθανή ολική εξάτμιση) είναι τόσοι πολλοί παράγοντες που επιδεινώνονται ειδικά με την εγκατάσταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Η εικόνα 3 παρουσιάζει τη συνδυασμένη δράση των φυσικών και ανθρωπολογικών παραγόντων που συμμετέχουν στη διαδικασία της απερήμωσης.
Το κλίμα έχει διαφορετικές, άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον:
Στους υδάτινους πόρους (αδυναμία της βροχόπτωσης ή ανωμαλία),
-Συχνότητα και συνέχεια της άγονης περιόδου,
-Ξηρότητα των υδατορευμάτων και των ρυακιών.
Στο είδος της βλάστησης, την κατανομή της και την πυκνότητα της.
Στα εδάφη, μειώνοντας το ποσό της οργανικής τους ύλης και την ικανότητα τους για κατακράτηση νερού, με αύξηση του κινδύνου Αλάτωσης.
Με άλλα λόγια, δρώντας σε αυτές τις βασικές παραμέτρους, το κλίμα διαμορφώνει τα οικοσυστήματα.
Η ανθρωπολογική δράση είναι επίσης σημαντική. Εντάσσεται ακριβώς πίσω από το βήμα της κλιματικής δράσης ενισχύοντας τη διαδικασία.

Πως διεξάγεται η διαδικασία της απερήμωσης;
Η απερήμωση διακρίνεται από τους κινδύνους με έντονες επιδράσεις (καταστροφικές πλημμύρες, σεισμοί, δασικές πυρκαγιές) με τους εμπλεκόμενους μηχανισμούς, από τον τρόπο εκδήλωσης και από την χωροχρονική εξέλιξη.

Δύο είναι οι παράγοντες που παρουσιάζονται ως βασικοί για την εμφάνιση της απερήμωσης:
• Συνθήκες έμφυτης φυσικής αδυναμίας (φυσικής και βιολογικής),
• Έντονη ανθρώπινη πίεση που ξεπερνά το οριακό σημείο.

Καθώς η βλάστηση μειώνεται, τα εδάφη υπόκεινται ολοένα και περισσότερο σε κινδύνους υποβάθμισης (διάβρωση, αλάτωση) αφήνοντας εκτεθειμένο τον βράχο πηγής.
Όταν η βλάστηση εξαφανιστεί, η απερήμωση επιταχύνει αφήνοντας φρέσκα εδάφη όπου η ένυδρη και αιολική διάβρωση προκαλεί σοβαρές ζημιές.
Αν αυτό το φαινόμενο συνέβαινε ελαφρώς ή αργά ακόμα και στη γεωλογική κλίμακα, σήμερα, η σύζευξη αρκετών παραγόντων (φυσικών και ανθρωπολογικών) φαίνεται να δίνει μεγαλύτερη επιτάχυνση και ταχύτερη επέκταση.
Παραδείγματα:
Στο Σουδάν, η δασική υποβάθμιση φτάνει από τα 90 στα 100χλμ μεταξύ του 1956 και του 1975.
Στο Τσαντ, η ρύθμιση της βλάστησης υποβαθμίστηκε κατά 32% μεταξύ του 1954 και 1974.
Στην Τυνησία, σε ένα δείγμα 20 000 εκταρίων, 7500 εκτάρια έχουν μείνει χωρίς πληθυσμό ή 347% μεταξύ του 1965 και 1974 (The HOUEROU, 1979).
Στην Αλγερία, σε ένα δείγμα 13 000 εκταρίων, 500 000 εκτάρια στέππης έχουν μείνει χωρίς καθόλου πληθυσμό ή 41% (KARA 2000) με πιο έντονες συνέπειες στο επίπεδο της στέππης Δυτικά όπου παρατηρούμε επίσης μια σημαντική παλινδρόμηση (white Artemisia και Alfa) τα τελευταία χρόνια (SALAMANI και HIRCHE, 2007; AYDOND, για το 2009)
Στην Ισπανία, 31% των εδαφών θα βρίσκονταν υπό την απειλή της απερήμωσης. Η υποβάθμιση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών βρίσκεται στον πυρήνα των προβλημάτων της απερήμωσης:
– καταστροφή των βάσεων για παραγωγή, κοινωνικά συστήματα υπό απειλή, εξαθλίωση των πληθυσμών…
Η κλίμακα της ξηρασίας και της απερήμωσης διαφέρει ανάλογα με τις ζώνες των επιπτώσεων στον κόσμο: το φαινόμενο επηρεάζει περισσότερες από μια χώρες και περισσότερες από μια ηπείρους και τείνει να αυξάνεται τις τελευταίες δεκαετίες. Τα λιβάδια του τρίτου μέρους των εδαφών αυτών βρίσκονται υπό απειλή.
Επομένως, οι ευάλωτες ζώνες που αντιπροσωπεύονται στην εικόνα 4 τοποθετούνται σε άγονες ζώνες και ημιάγονες, συγκεκριμένα στα προάστια των κλιματικών ερήμων.

Η διαδικασία φαίνεται να φτάνει σε ηπείρους για τις οποίες θεωρούσαμε πριν ότι ήταν υπό κάλυψη, όπως η Ευρώπη και συγκεκριμένα οι νότιες ακτές: η υφιστάμενη όμως κατάσταση στα Νότια της Ισπανίας είμαι ανησυχητική (Εικόνα 6).
Η κλίμακα της απερήμωσης στο παγκόσμιο επίπεδο είναι:
Στα λιβάδια το τρίτο μέρος (1/3) των διακρινόμενων γαιών είναι υπό απειλή
1 δισεκατομμύριο άνθρωποι εκτίθενται
Μια μείωση των αγροτικών γαιών των: 2/3 της Αφρικής, 1/3 της Ασίας και 1/5 της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (Νησιά της Καραϊβικής) [Πηγή: ΟΗΕ, FAO (Οργανισμός Επισιτισμού ΗΕ) και ΟΥΝΕΣΚΟ]
24 δισεκατομμύρια τόνοι γόνιμων εδαφών εξαφανίζονται κάθε μέρα.

2. Ποιες είναι οι κατηγορίες ξηρασίας και απερήμωσης;

Υπάρχουν εκείνες, που σχετίζονται με τα εδάφη:

Μείωση της πυκνότητας των εδαφών,
Μείωση της οργανικής ύλης των εδαφών,
Μείωση της γονιμότητας των εδαφών,
Σχηματισμός συμπύκνωσης κρούστας/εδαφών,
Εμφάνιση/ανάπτυξη της συχνότητας/έντασης των ανέμων σκόνης/σχηματισμού και μετακινήσεων των αμμόλοφων,
Μείωση στην ποσότητα και ποιότητα των επίγειων και/ή υπόγειων υδάτων,
Επιπτώσεις στη γεωργία δια βροχής, η οποία καταλαμβάνει μια σημαντική επιφάνεια των χωρών, όπως η Αφρική (το Σαχέλ και το Μάγκρεμπ),
Η αρδεύσιμη γεωργία επίσης επηρεάζεται, οι περιορισμοί νερού μπορεί να σχετίζονται με την άρδευση των καλλιεργειών, την οικιακή χρήση του νερού, όπως το πότισμα των κήπων, οι βιομηχανικές δειγματοληψίες, οι τουρίστες κ.λ.π.,
Αύξηση στην αποξήρανση των πόρων και των μικρών υδαταγωγών,
Δυσχέρεια της σχετικής ανάκλασης των εδαφών (αλλαγή στη φωταύγεια).

Εκείνες, που σχετίζονται με την βιοποικιλότητα

Μείωση στη βλάστηση,
Μείωση στην αέρια βιομάζα,
Μείωση της παραγωγής,
Μεταβολή της διανομής και της συχνότητας βασικών ειδών,
Αλλοίωση της αναπαραγωγής βασικών ειδών,
Το καυσόξυλο είναι πιο σύνηθες και πιο σημαντικό (απώλεια δασών και ζωικών ειδών).

Εκείνες, που σχετίζονται με τα ζώα (αναπαραγωγή)

Μεταβολή της διανομής και της συχνότητας των βασικών ειδών,
Αλλαγή στη σύνθεση των κοπαδιών,
Μείωση στην παραγωγή των βοοειδών.

Εκείνες, που σχετίζονται με κοινωνικοοικονομικές πτυχές

Αλλαγές στην χρήση των εδαφών και του ύδατος,
Αλλαγή στον τρόπο κατοχής των επικρατειών (π.χ. εγκατάλειψη των χωριών),
Αλλαγή στον πληθυσμό (δημογραφία, μετανάστευση, δημόσια υγεία),
Πτώση/απώλεια των σοδειών και κατά συνέπεια ειδικά οι αγροτικοί πληθυσμοί έχουν πρόβλημα στην ικανοποίηση των αναγκών τους και εκείνων των βοοειδών τους, αφού οι τιμές των γεωργικών προϊόντων αυξάνονται υπό τις επιπτώσεις της ξηρασίας,
Εμφάνιση ασθενειών,
Παρόξυνση του φαινομένου της φτώχειας και της αγροτικής μείωσης του πληθυσμού ή ακόμα και μετανάστευση πληθυσμών,
Εντατικοποίηση των συγκρούσεων μεταξύ ομάδων και φυλών, περιθωριοποίηση, αλλαγή στους αναγόμενους στην εξάρτηση σε σύγκριση με τα χρήματα…
Εμφάνιση ακριδών και η ζημιά, που θα προκαλέσουν στους αγροτικούς πληθυσμούς ή ακόμα και σε όλη τη χώρα.

2.1 Περισσότερες πληροφορίες για τα είδη της Ξηρασίας

Above all, we have to distinguish between drought and aridity. Indeed, the last one, is a constant climatic phenomenon to which the human was adapted. Nevertheless, the drought is a brutal and irregular reduction of water (Dauphiné, 2003).

Indeed, arid regions populations had developed, by the time, indigenous knowledge allowing them boosting spaces in desert environment (oasis).
The drought, starts like a climatic event in its initial phase, extends gradually to all the fields where water forwards. Thus, it is fundamental to distinguish various types of drought:

Meteorological (lack of precipitations),
Agricultural ( when the conditions are not able to support agriculture and breeding),
Hydrological (lack of water in brooks and aquifers),
Socio-Economic (when the insufficiency of water starts to affect people and their lives),
The forest drought (refers to the situations where the moisture of the soil and the water reserves become insufficient to satisfy the needs for the trees, the herbaceous plants and forest fauna).

3. Γιατί εμφανίζονται η ξηρασία και η απερήμωση;

Η ξηρασία και η απερήμωση δημιουργούνται λόγω:

Της κλιματικής προδιάθεσης συγκεκριμένων άγονων και ημιάγονων περιοχών παγκόσμια,
εξαιτίας των πληθυσμών, που ζουν εκεί και οι οποίοι έχουν ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες,
Η οικονομία αυτών των περιοχών βασίζεται στην γεωργική δραστηριότητα οι πηγές της οποίας είναι το νερό και το έδαφος.

Τα αποτελέσματα μιας συνεχούς έντονης πίεσης και κατά συνέπεια της επιτάχυνσης της διαδικασίας της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, εκ των οποίων και η απερήμωση
– Μετανάστευση και έξοδος, κοινωνικοοικονομικές, πολιτικές και αντικρουόμενες συνέπειες.

Οι επιπτώσεις αυτής της μετανάστευσης είναι διπλές για τους φυσικούς πόρους: στις ζώνες γένεσης και στις ζώνες καλλιέργειας.

Στις ζώνες γένεσης
Όντας εύθραυστες και επιρρεπείς στην αιολική διάβρωση λόγω της υπερεκμετάλλευσης, οι ζώνες γένεσης αφήνονται υποβαθμισμένες και μη παραγωγικές. Επιπλέον, η ανασφάλεια στις τεχνικές εργασίας στο έδαφος, στην γονιμότητα, στην άρδευση κλπ., δεν επιτρέπει την παραγωγή πλεονάσματος, το οποίο να μπορεί να επενδυθεί πίσω για τη βελτίωσή τους. Πράγματι, η αποχώρηση των ανδρών αφήνει τις γυναίκες στις αγροτικές περιοχές σε άσχημες συνθήκες, οι οποίες πρέπει τώρα να αναλάβουν ένα νέο ρόλο για τον οποίο δεν ήταν προετοιμασμένες.

Στις ζώνες καλλιέργειας
Στην πράξη, η πλειονότητα των μεταναστών χρησιμοποιεί πάντοτε εντατικά συστήματα παραγωγής. Επομένως, συμβάλλουν στη μείωση του χρόνου αγρανάπαυσης, η οποία μειώνει την αναγέννηση των παραγωγικών δυνατοτήτων των αγρών. Επομένως, υπάρχει αύξηση ανάμεσα στα κοπάδια μόνο μιας περιοχής. Η έλευση μεταναστών από άλλες κουλτούρες, για παράδειγμα το βαμβάκι στο Μαλί, επιτάχυνε το ρυθμό αποψίλωσης αυτών των τοποθεσιών. Άλλοι μετανάστες προβαίνουν σε έντονη λαθροθηρία στις προστατευόμενες περιοχές, κάτι το οποίο οδηγεί στην αστάθεια της περιοχής.

Επομένως, καταλήγοντας, η φτώχεια συνεπάγεται την απερήμωση, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε ακόμα περισσότερη φτώχεια.

Λόγω της παγκόσμιας οικονομικής πίεσης, οι πληθυσμοί προβαίνουν σε υπερεκμετάλλευση των εδαφών και γενικά, οι πιο αποκομμένοι πληθυσμοί είναι και οι πιο άσχημα επηρεαζόμενοι.

4. Πού προκύπτουν η ξηρασία και η απερήμωση;

Στις Μεσογειακές περιοχές, με τις πιο συγκεκριμένες περιοχές να υποδιαιρούνται:

σε υπεράγονες ζώνες με βροχόπτωση μικρότερη από 100 mm,
σε άγονες ζώνες με βροχοπτώσεις μεταξύ 100 mm και 350 mm,
σε ημιάγονες ζώνες, με βροχοπτώσεις μεταξύ 350 και 600 mm,
σε ύφυγρες ζώνες με βροχοπτώσεις μεταξύ 600 και 800 mm. Αυτές οι ζώνες επηρεάζονται ιδιαίτερα από την απερήμωση, υπό άλλους όρους περίπου 5,1 δισεκατομμύρια εκτάρια (51 εκατομμύρια τετραγωνικών χιλιομέτρων) ίσα με τη Γαλλία x

Η ήπειρος, που επηρεάζεται περισσότερο από την απερήμωση και την ξηρασία είναι η Αφρική, με το 60% των εδαφών της να είναι είτε ξηρές είτε έρημοι. Μεγάλοι λιμοί έχουν ήδη επικρατήσει στην περιοχή του Σαχέλ οδηγώντας στην μετανάστευση πληθυσμών σε πιο φιλόξενα εδάφη. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι δεκάδες εκατομμύρια θύματα της πείνας στη Νότια Σαχάρα της Αφρικής θα προκαλέσουν μεταναστευτική έξαρση προς τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη.

Σύμφωνα με την UNESCO και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης, περισσότερες από 110 χώρες έχουν άγονα εδάφη με πιθανό κίνδυνο απερήμωσης. Εντούτοις, αυτά τα ξηρά εδάφη (άγονες, ημιάγονες και ύφυγρες περιοχές) που είναι κατανεμημένες σε όλη την Αφρική, καλύπτουν επίσης μεγάλες ζώνες της Ασίας, Λατινικής Αμερικής, Αυστραλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αφρική (ξεχασμένη παλαιά ήπειρος).

Τα δύο τρίτα της Αφρικανικής ηπείρου είναι έρημοι ή άγονες περιοχές. Η Αφρική περιλαμβάνει εκτεταμένες περιοχές άγονης αρόσιμης γης, σχεδόν τα ¾ της οποίας υποφέρουν από κάποιας μορφής υποβάθμιση. Στην Αφρική οι ξηρασίες είναι ταυτόχρονα σοβαρές και συχνές. Για να διασφαλίσουν τη διαβίωση τους πολλές Αφρικανικές χώρες υποχρεώνονται να παίρνουν από τους φυσικούς τους πόρους σε άφθονο βαθμό. Η απερήμωση της ηπείρου έχει σοβαρές συνέπειες όσον αφορά τα θέματα της φτώχειας και της τροφικής ασφάλειας.

4.1 Παραδείγματα περιοχών εμφάνισης της ξηρασίας και της απερήμωσης

Νίγηρας

Σε αυτή τη χώρα, όπου οι κλιματικές συνθήκες, η εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού και η έλλειψη αρόσιμων γαιών (ανεπαρκών για τη διασφάλιση της συγκομιδής ή τη ζωική αναπαραγωγή) συνέβαλαν στην αύξηση της ευπάθειας της χώρας προς την τροφική ανασφάλεια, περισσότεροι από τρία εκατομμύρια άνθρωποι κινδύνευσαν από το λιμό του 2005. Αρκετοί από αυτούς βρίσκονται αντιμέτωποι με μια εξαναγκασμένη εξορία προς πιο γόνιμες ζώνες, με όσους βρίσκονται στο Νότο να εξαναγκάζονται προς το Μπενίν και όσους βρίσκονται στο Βορρά να εξαναγκάζονται προς την Αλγερία και τη Λιβύη ή ακόμα και την Ευρώπη μέσω βαρκών. Αυτό δεν είναι καθόλου απίθανο να σημαίνει ότι μια μαζική έξοδος πληθυσμών, όπως των ιθαγενών του Νίγηρα ή της Μπουρκίνα Φάσο, κατευθύνεται προς την επικράτεια του Μπενίν όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι λιγότερο δύσκολες. Αυτό είναι βέβαιο πως θα προκαλέσει εντάσεις μεταξύ των μεταναστών και των αυτοχθόνων. Επιπλέον, αυτή η διαδικασία έχει ήδη αρχίσει σε τοπικό επίπεδο (Pierre OZER, 2005).

Η περιφέρεια του Σαχέλ

Η δυτική Αφρική υπόκειται μια ξηρασία χωρίς προηγούμενο. Αυτή η επίμονη ξηρασία οδήγησε σε αυξημένη απερήμωση της περιοχής: εξαθλίωση του επιφανειακού εδάφους και του υπεδάφους της λίμνης Τσαντ, μεταβολή της ροής συγκεκριμένων υδαταγωγών και των επιπέδων των υπόγειων υδάτων. Αυτή η απερήμωση έχει δραματικές συνέπειες για τους 44 εκατομμύρια κατοίκους του Σαχέλ: μείωση στους πόρους πόσιμου ύδατος, μείωση στην αγροτική παραγωγή, απώλειες στο ζωικό κεφάλαιο και λιμοί (πιο συγκεκριμένα για τις περιόδους 1968-1973 και 1980-1984). Η ξηρασία του Σαχέλ είναι αυτή που ευαισθητοποίησε τη διεθνή γνώμη αφού προκάλεσε 600000 θανάτους το 1972 και ακόμα τόσους μεταξύ του 1984-1985 (Matari, 2007).

Χώρες του Μάγκρεμπ

Το Μάγκρεμπ, παρόλο που ήταν λιγότερης έντασης, δεν απέφυγε τον κίνδυνο. Πράγματι, οι πολυετείς ξηρασίες συνέχισαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες και είχαν ανεπανόρθωτες επιπτώσεις στα οικοσυστήματα στέππης, στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα πιο ευάλωτα οικοσυστήματα προς απερήμωση, αλλά επίσης και στις αγροτικές παραγωγές δημητριακών και ζωοτροφών.

Ασία

Η Ασία παρουσιάζει 1.7 δισεκατομμύρια εκτάρια άγονης γης, ημιάγονης γης και άγονων ύφυγρων περιοχών που βρίσκονται μεταξύ των Μεσογειακών και Ειρηνικών ακτών. Οι υποβαθμισμένες περιοχές περιλαμβάνουν ερήμους που επεκτείνονται μέχρι την Κίνα, την Ινδία, το Ιράν, την Μογγολία και το Πακιστάν, προσάμμωση στη Συρία, βαθιά διαβρωμένες βουνίσιες πλαγιές στο Νεπάλ και αποψιλωμένα μεσαία βουνά και υπερβόσκηση στη Λαϊκή Δημοκρατία του Λάος. Η Ασία είναι η πιο επηρεασμένη ήπειρος όσον αφορά τον αριθμό των ατόμων που επηρεάστηκαν από την απερήμωση και τη ξηρασία.

Λατινική Αμερική και Καραϊβική

Έρημοι και άγονες εκτάσεις καλύπτουν περίπου το ένα τέταρτο της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, περιοχές που είναι γνωστές για τα ομβρόφιλα δάση τους. Η ένδεια και η πίεση που ασκείται στους διαθέσιμους εδαφικούς πόρους προκαλούν την υποβάθμιση των εδαφών σε αυτές τις άγονες περιοχές.

Ευρώπη

Αυτή τη στιγμή, το 17 % του Ευρωπαϊκού πληθυσμού επηρεάζεται από τη λειψυδρία. Εντούτοις, με την απουσία νέων μέτρων θα μπορούσε να αυξηθεί περαιτέρω η κατάσταση του «σοβαρού υδρικού στρες».
Η ξηρασία σχετίζεται με φυσικές συνθήκες, όπως οι βροχομετρικές ελλείψεις. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, τέτοια περιστατικά έχουν αυξηθεί σημαντικά σε αριθμό και ένταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το κόστος των ζημιών που προκλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή οικονομία αυτή την περίοδο εκτιμήθηκε περί τα 85 και 100 δισεκατομμύρια ευρώ.
Το 2003, μια από τις μεγαλύτερες ξηρασίες επηρέασε περισσότερους από 100 εκατομμύρια ανθρώπους και σχεδόν το ένα τρίτο της περιφέρειας της ΕΕ, σημειώνοντας εκτιμημένες ζημιές των 8,7 δισεκατομμυρίων ευρώ. Σε γενικές γραμμές, στην U.E. 1303: γνώρισαν την μεγαλύτερη ξηρότητα της χιλιετίας: ο Ρήνος ήταν προσπελάσιμος με τα πόδια.
Οι ξηρασίες των ετών: 1540, 1719, 1874, 1906, 1911, 1912, 1921, 1945, 1947, 1949, 1953, 1957, και 1964 είναι πολύ αποκαλυπτικές της ευπάθειας της ηπείρου.
Πιο πρόσφατα, οι ξηρασίες του 1976, 1988 1989, 1990, 1991, 1992 και 2003 είχαν σημαντικές επιπτώσεις και στις καλλιέργειες.
Ευρώπη: εκτός από τις επιπτώσεις στην υγεία, έχουν παρατηρηθεί ασυνήθιστα υψηλοί αριθμοί θανάτων που συνδέονται με τις πολύ ψηλές θερμοκρασίες, με τον αριθμό να φτάνει τους 15000 νεκρούς στη Γαλλία (ευπαθείς ομάδες).
Επίσης, η Ισπανία αντιμετωπίζει λειψυδρία η οποία γίνεται εντονότερη λόγω της ξηρασίας (MARGAT, για το 1990).
Εντούτοις, οι δασικές πυρκαγιές βρίσκονται σε έξαρση ειδικά στη λεκάνη της Μεσογείου. Η Πορτογαλία ήταν θύμα από το 2001: 800 000 εκτάρια ελλειπόντων ατόμων. Το ίδιο συμβαίνει και με την Ελλάδα, Ισπανία και Νότια Γαλλία.

5. Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι συνέπειες της ξηρασίας και της απερήμωσης;

Η ξηρασία και η απερήμωση έχουν επιδράσεις σε όλες τις πτυχές της ζωής. Αυτό που επισημαίνεται είναι ότι το περιβάλλον και τα μέσα στήριξης είναι αλληλένδετα. Οι συνέπειες παρουσιάζονται ως ακολούθως:

Ανθρώπινες συνέπειες

Η απερήμωση και η ξηρασία δυσχεραίνουν τη φτώχεια και επομένως και την πολιτική αστάθεια. Συμβάλλουν σε σημαντικό βαθμό στην έλλειψη νερού, με εσωτερικούς εκτοπισμούς πληθυσμών, μεταναστεύσεις και κοινωνικές ρήξεις. Αυτή δύναται να είναι μια μέγιστη αιτία κοινωνικής αστάθειας, εντάσεων μεταξύ γειτνιαζόντων χωρών ακόμα και ένοπλων συγκρούσεων. Γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι υπάρχει στενός συνυφασμός αφενός μεταξύ των διαταραχών και των κοινωνικών συγκρούσεων και αφετέρου μεταξύ των περιβαλλοντικών προβλημάτων, όπως η απερήμωση.

Περισσότεροι από 500,000 κάτοικοι της Νότιας Σαχάρας βρίσκονται στις ακτές της Μαυριτανίας με την ελπίδα να φτάσουν στις Κανάριες Νήσους… Και αυτή είναι μόνο η αρχή αφού, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, σχεδόν εξήντα εκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν εγκαταλείψει τις επηρεασμένες από την απερήμωση άγονες περιοχές της Νότιας Σαχάρας με κατεύθυνση τη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη μέχρι το 2020.

Πήγαινε στο 5.1 Περισσότερες πληροφορίες για τις ανθρώπινες συνέπειες

Κοινωνικό – οικονομικές συνέπειες

Η υποβάθμιση των γαιών λόγω της ξηρασίας, της απερήμωσης και της κλιματική αλλαγής επηρεάζει ένα σημαντικό μέρος των αρόσιμων γαιών του πλανήτη και έχει άμεση επίδραση στο βιοτικό επίπεδο των πληθυσμών και στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών. Συνεπάγεται με οικονομικές απώλειες για τους γεωργούς, διαταράσσει τις εγχώριες και περιφερειακές αγορές τροφίμων και αποτελεί την πηγή κοινωνικής και πολιτικής αστάθειας.

Η εξαθλίωση του εδάφους λόγω των επιπτώσεων της ξηρασίας και της απερήμωσης ενισχύει τη φτώχεια και την κοινωνικό-πολιτιστική διάβρωση. Είναι μια ύφεση των παραδοσιακών διαρθρώσεων και των μετασχηματισμών τους υπό τις επιδράσεις της οικονομίας της αγοράς (BEDRANI, BESSAOUD, 2006).

Οι πρώτες εκτιμήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί για τις συνέπειες της ξηρασίας, για παράδειγμα στη Γαλλία, παρουσιάζουν στοιχεία για ζημιές ενός δισεκατομμυρίου Ευρώ στη γεωργία και 1.6 δισεκατομμυρίων Ευρώ για ζημιές λόγω πυρκαγιών. Απομένει τώρα η εκτίμηση των επιπτώσεων αυτών των γεγονότων στην πολιτιστική κληρονομιά και στη φυσικότητα (Δελτίο Τύπου, πρώτη αξιολόγηση των συνεπειών της ξηρασίας, γνωστοποίηση από το Γαλλικό Υπουργικό Συμβούλιο).

Στη Βόρεια Αφρική, για παράδειγμα, τα ετήσια έξοδα της απερήμωσης που συμπεριλαμβάνονται κυμαίνονται μεταξύ του 1.36% του ΑΕΠ (Αλγερία) και 0.4% (Μαρόκο). Στις χώρες της Νότιας Σαχάρας, αυτά κυμαίνονται μεταξύ 1 και 10 % του γεωργικού ΑΕΠ. Όλα αυτά τα έξοδα μαζί είναι υποτιμημένα. Πράγματι, λαμβάνουν υπόψη μόνο το άμεσο κόστος από την απερήμωση (μόνο γεωργικές απώλειες).

Στο κοινωνικο – οικονομικό επίπεδο, η απερήμωση μειώνει σημαντικά τους οικονομικούς πόρους. Σύμφωνα με μια νέα έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας, η απώλεια των φυσικών πόρων μιας χώρας του Σαχέλ αντιστοιχεί στο 20% του ετήσιου (ΑΕΠ) ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της. Εκτιμάται ότι σε παγκόσμια κλίμακα, το έλλειμμα των ζωνών, που επηρεάζονται άμεσα από την απερήμωση αντιστοιχεί στο ποσό των περίπου 42 δισεκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο. Τα οικονομικά και κοινωνικά κόστα των περιοχών, που υπόκεινται έμμεσα την απερήμωση, όπως το κύμα «οικολογικών μεταναστών» και οι απώλειες στην εθνική παραγωγή τροφίμων, δύνανται να είναι πολύ μεγαλύτερα.

Πήγαινε στο 5.2 Περισσότερες πληροφορίες για τις Κοινωνικοοικονομικές συνέπειες

Περιβαλλοντικές Συνέπειες

Με τις ζώνες ερήμου να είναι επιρρεπείς στις αυξανόμενα βίαιες διαδικασίες της απερήμωσης, η βλάστηση εξαφανίστηκε κατά εκατοντάδες εκατομμύρια εκτάρια και νέα εδάφη (λεπτό στρώμα) παρασύρθηκαν από τον άνεμο. Αυτό το λεπτό στρώμα μειωμένο σε σκόνη αυξήθηκε έντονα από το 1980.

Κάθε χρόνο, η Σαχάρα διοχετεύει σχεδόν ένα δισεκατομμύριο τόνους σκόνης στην ατμόσφαιρα. Περισσότεροι από 100 εκατομμύρια τόνοι αυτής της σκόνης κατευθύνονται προς την Ευρώπη. Καθιστούν πραγματικά δημόσια προβλήματα υγείας στα νότια της Ευρώπης, όπως στην Ισπανία, επειδή η ψηλή συγκέντρωση αυτών των λεπτών σωματιδίων υποβαθμίζει την ποιότητα του αέρα, που αναπνέουμε.

Πήγαινε στο 5.3 Περισσότερες πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές συνέπειες

Πολιτιστική Κληρονομιά

Οι κοινότητες, που ζουν στις ερήμους βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία με τη φύση, διατηρώντας τις παραδόσεις τους καθώς και μια ενιαία γνώση. Όλα αυτά όμως τίθενται σε κίνδυνο από τις οικονομικές πιέσεις και τα αυξανόμενα περιβαλλοντικά προβλήματα λόγω της ξηρασίας, της απερήμωσης και της κλιματικής αλλαγής.

Εντούτοις, είναι φανερό, ότι αν οι άνθρωποι υποχρεωθούν να παρατήσουν τον πολιτισμό τους ή να υιοθετήσουν ένα νέο τρόπο ζωής, ώστε να επιβιώσουν, θα χαθεί ένα παγκόσμιο κεκτημένο ανεκτίμητης αξίας.

Ένα ζωντανό παράδειγμα είναι τα οικοσυστήματα ή η γεωργία των οάσεων, οι οποίες θεωρούνται ως η πολιτιστική κληρονομιά της Αλγερίας, ακόμα και όλου του Μάγκρεμπ. Αυτές συναντούν μια πολλαπλότητα περιβαλλοντικών προβλημάτων, που απειλούν την σταθερότητά τους, ακόμα και την ύπαρξή τους.

Η πιο σημαντική απειλή για αυτά τα περιβάλλοντα είναι η αποστράγγιση (ακραίο στάδιο απερήμωσης). Απειλεί τις αστικές περιοχές, τις γεωργικές περιοχές και τις φυτείες φοινίκων σχεδόν κατά 60% και 30χλμ καναλιών άρδευσης πέρα από 10χλμ δρόμου.

5.1. Περισσότερες πληροφορίες για τις Ανθρώπινες Συνέπειες

Επιπτώσεις στην Υγεία (ανθρώπινη, ζωική και φυτική)
Η ξηρασία και η απερήμωση (επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών) συνοδεύονται γενικά από την ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση των υδάτινων πόρων και συχνά της ανάπτυξης επιδημιών (χολέρα, μαλάρια κλπ.).
Οι άνεμοι αποτελούν επίσης, τον καιρό των αμμοθυελλών, φορείς οφθαλμολογικών ασθενειών (επιπεφυκίτιδα).
Επιπρόσθετα, καθώς οι μεταναστευτικές κινήσεις εκκενώνουν τις αγροτικές περιοχές, οι πόλεις γεμίζουν με συχνά καταστροφικές υγειονομικές διευθετήσεις, λόγω της έλλειψης υποδομών για τον καθαρισμό των λυμάτων, την επεξεργασία των υγρών λυμάτων και τη διαχείριση των λυμάτων. Σε αυτές τις περιπτώσεις η πρόληψη και τα ιατρικά τμήματα θα είναι σαφώς ανεπαρκή.
Η ξηρασία και η απερήμωση (επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών) διαταράσσουν το οικοσύστημα και ενισχύουν τον πολλαπλασιασμό συγκεκριμένων επιβλαβών εντόμων και ασθενειών στους ανθρώπους, στα φυτά και στα ζώα. Σύμφωνα με ερευνητικά αποτελέσματα, οι υψηλότερες μέσες θερμοκρασίες θα αυξήσουν το ρυθμό πολλαπλασιασμού και ανάπτυξης των καταστροφικών εντόμων και τη συχνότητα επιδημιών και θα επιτρέψουν στα έντομα, στις ασθένειες και στα αυτοφυή να εξαπλωθούν σε νέες γεωγραφικές επιφάνειες…

Ζωική και φυτική υγεία
Η ξηρασία και η απερήμωση (επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών) προκαλούν τον αποδεκατισμό των κοπαδιών λόγω έλλειψης χορταριού. Εμφανίζονται νέες ασθένειες. Για παράδειγμα, σε χώρες του Σαχέλ (για περιόδους ζεστών καλοκαιρινών ημερών), οι αγελάδες γενικά πεθαίνουν και τα μοσχάρια γεννιούνται πρόωρα. Οι κτηνίατροι αυτών των περιοχών συνδέουν συχνά αυτές τις ασθένειες με την κλιματική αλλαγή.
Η μεταβολή στη λειτουργία των ανέμων είναι πιθανόν να αλλάξει τη διάχυση των εντόμων καθώς και βακτηρίων και μυκήτων τα οποία αποτελούν φορείς ασθενειών των φυτών. Η άνοδος στις χειμερινές θερμοκρασίες θα ενισχύσει τον πολλαπλασιασμό των σκόρων των μελισσών που εισβάλλουν στο σύστημα του ρυζιού, για παράδειγμα. Μελέτες αποκαλύπτουν ότι ο αριθμός των παρασιτοειδών – εντόμων όπως οι σφήκες και οι μύγες τα οποία γεννούν τα αυγά τους πάνω / ή μέσα στις κάμπιες – πέφτει σε περίπτωση ακανόνιστης βροχής. Εντούτοις, αυτά τα παρασιτοειδή είναι πολύ χρήσιμα στον βιολογικό αγώνα ενάντια σε αφανιστές πολλών τροπικών κουλτούρων.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας εξακρίβωσε μια ξεκάθαρη σχέση μεταξύ των έντονων βροχών οι οποίες έχουν επηρεάσει το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Αφρικής στην αρχή του 2008 και της υποτροπής της μαλάριας. Η δάγγειος, για παράδειγμα, θανατηφόρος ασθένεια που προκαλείται από έναν ιό που μεταδίδεται από τα κουνούπια, έφτασε σε καταστροφικά επίπεδα επιδημίας στην Καραϊβική.
Εμφάνιση ωιδίου (μούχλας) σε συγκεκριμένες περιοχές καλλιέργειας πατατών, μιας ασθένειας που εξαπλώνεται σε θερμότερες και υγρότερες συνθήκες.

Συνέπειες για το έδαφος και την βιοποικιλότητα
Για το έδαφος
– Μείωση της πυκνότητας των εδαφών,
– Μείωση της οργανικής ύλης των εδαφών,
– Μείωση της γονιμότητας των εδαφών,
– Σχηματισμός συμπύκνωσης κρούστας/εδαφών,
– Εμφάνιση/ανάπτυξη της συχνότητας/έντασης των ανέμων σκόνης/σχηματισμού και μετακινήσεων των αμμόλοφων,
– Αλμύρα/Αλκαλοποίηση,
– Μείωση στην ποσότητα και ποιότητα επίγειων και/ή υπόγειων υδάτων,
– Επιπτώσεις στη γεωργία δια βροχής η οποία καταλαμβάνει μια σημαντική επιφάνεια των χωρών όπως η Αφρική (το Σαχέλ και το Μάγκρεμπ),
– Η αρδεύσιμη γεωργία επίσης επηρεάζεται, οι περιορισμοί νερού μπορεί να σχετίζονται με την άρδευση των καλλιεργειών, την οικιακή χρήση του νερού, όπως το πότισμα των κήπων, οι βιομηχανικές δειγματοληψίες, οι τουρίστες κλπ.,
– Αύξηση στην αποξήρανση των πόρων και των μικρών υδαταγωγών, Δυσχέρεια της σχετικής ανάκλασης των εδαφών (αλλαγή στη φωταύγεια).

Εικόνα 7: Χάρτης της γεωγραφίας με κυρίαρχα προβλήματα νερού στον κόσμο (MARGAT, 1990)

Για την βιοποικιλότητα
– Μείωση στη βλάστηση,
– Μείωση στην αέρια βιομάζα,
– Μείωση της παραγωγής,
– Μεταβολή της διανομής και συχνότητας βασικών ειδών, – Αλλοίωση της αναπαραγωγής βασικών ειδών,
Το καυσόξυλο είναι πιο σύνηθες και πιο σημαντικό (απώλεια δασών και ζωικών ειδών).
Για τη ζωική (αναπαραγωγή)
– Μεταβολή της διανομής και της συχνότητας βασικών ειδών,
– Αλλαγή στη σύνθεση των κοπαδιών,
– Μείωση στην παραγωγή των βοοειδών,
– Η παραγωγικότητα των βοοειδών.

Παγκόσμιες συνέπειες για την ανθρώπινη σταθερότητα

Η ξηρασία και η απερήμωση είναι αδιαμφισβήτητες απειλές για την τροφική ασφάλεια των 9 δισεκατομμυρίων ατόμων που θα πρέπει να τραφούν στα μέσα του 21ου αιώνα. Το υγιεινό τους διατροφολόγιο πολύ πιθανόν να τριπλασιάσει τις ανάγκες παραγωγής τροφίμων μέχρι το 2050. Εντούτοις, παραδόξως, τα αρόσιμα εδάφη λιγοστεύουν. Νοείται ότι οι αναπτυγμένες χώρες θα έχουν δει τις αρόσιμες τους επιφάνειες να μειώνονται από 0.65 σε 0.4 εκτάρια μεταξύ του 1990 και του 2010.

5.2 Περισσότερες πληροφορίες για τις Κοινωνικοοικονομικές συνέπειες

Επομένως, η απερήμωση και η ξηρασία δυσχεραίνουν την φτώχεια και επομένως και την πολιτική αστάθεια. Συμβάλλουν σε σημαντικό βαθμό στην έλλειψη νερού, με εσωτερικούς εκτοπισμούς πληθυσμών, μεταναστεύσεις και κοινωνικές ρήξεις. Αυτή δύναται να είναι μια μέγιστη αιτία κοινωνικής αστάθειας, εντάσεων μεταξύ γειτνιάζοντων χωρών ακόμα και ένοπλων συγκρούσεων. Γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι υπάρχει στενός συνυφασμός αφενός μεταξύ των διαταραχών και των κοινωνικών συγκρούσεων και αφετέρου μεταξύ των περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως η απερήμωση.

Κοινωνικοοικονομικές συνέπειες

Ο αντίκτυπος είναι ουσιαστικά στα:
– Γεωργικά συστήματα (πτώση των αποδόσεων, η ποιότητα επηρεάζεται…)
– Μείωση γεωργικού εισοδήματος: αυτή η κατάσταση είναι πιο αισθητή στο επίπεδο των χωρών που έχουν ως οικονομική τους βάση τη γεωργία.

Η υποβάθμιση των γαιών ως συνέπεια της ξηρασίας, της απερήμωσης και της κλιματικής αλλαγής, επηρεάζει ένα σημαντικό ποσοστό αρόσιμων γαιών του πλανήτη και έχει άμεσο αντίκτυπο στο βιοτικό επίπεδο των πληθυσμών και στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών. Συνεπάγεται οικονομικές απώλειες για τους γεωργούς, διαταράσσει τις εγχώριες και περιφερειακές αγορές τροφίμων και αποτελεί την πηγή κοινωνικής και πολιτικής αστάθειας.

Η εξαθλίωση του εδάφους λόγω των επιπτώσεων της ξηρασίας και της απερήμωσης ενισχύει την φτώχεια και την κοινωνικό-πολιτιστική διάβρωση. Είναι μια ύφεση των παραδοσιακών διαρθρώσεων και των μετασχηματισμών τους υπό τις επιδράσεις της οικονομίας της αγοράς (BEDRANI, BESSAOUD, 2006).

Στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η απερήμωση μειώνει σημαντικά τους οικονομικούς πόρους. Σύμφωνα με μια νέα έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας, η απώλεια των φυσικών πόρων μιας χώρας του Σαχέλ αντιστοιχεί στο 20% του ετήσιου (ΑΕΠ) ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της. Εκτιμάται ότι σε παγκόσμια κλίμακα, το έλλειμμα των ζωνών που επηρεάζονται άμεσα από την απερήμωση αντιστοιχεί στο ποσό των περίπου 42 δισεκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο. Τα οικονομικά και κοινωνικά κόστα των περιοχών που υπόκεινται έμμεσα την απερήμωση, όπως το κύμα «οικολογικών μεταναστών» και οι απώλειες στην εθνική παραγωγή τροφίμων, δύνανται να είναι πολύ μεγαλύτερα.

Η παράβαση των συστημάτων παραγωγής οδηγεί σε αδιαμφισβήτητη φτώχεια και θέτει την απειλή λιμού. Για να ξεφύγουν, άντρες, γυναίκες και παιδιά προσπαθούν να βρουν διέξοδο μέσω της εξόδου τους σε εδάφη με πιο ευνοϊκές συνθήκες διαβίωσης.

Η περίπτωση που το δείχνει αυτό πιο καθαρά είναι η μαζική μετανάστευση από τις ερημικές περιφέρειες του Σαχέλ προς την Ισπανία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) σχεδιάζει πριν από το 2020, ένα μεταναστευτικό ρεύμα περίπου 60 εκατομμυρίων ατόμων από τις ερημικές περιοχές της υποσαχάριας Αφρικής προς την Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη, με όλες τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές πιέσεις που συνεπάγεται μια τέτοια κίνηση για τα εδάφη της υποδοχής.

5.3 Περισσότερες πληροφορίες για τις Περιβαλλοντικές Συνέπειες

Με τις ζώνες ερήμου να είναι επιρρεπείς στις αυξανόμενα βίαιες και επιταχυνόμενες διαδικασίες της απερήμωσης, η βλάστηση εξαφανίστηκε κατά εκατοντάδες εκατομμύρια εκτάρια και νέα εδάφη (λεπτό στρώμα) παρασύρθηκαν από τον άνεμο. Λόγω και της επίδρασης του ανέμου η διάβρωση αυξήθηκε περισσότερο.
Περισσότεροι από 100 εκατομμύρια τόνοι αυτής της σκόνης κατευθύνονται προς την Ευρώπη, έχοντας αδιαμφισβήτητες συνέπειες προς την υγεία αλλά και προς το περιβάλλον γενικότερα. Η γνώση των αυτοχθόνων θα βοηθήσει γενικώς τη δημιουργία καλύτερου περιβάλλοντος διαβίωσης.

Οι πιο ανησυχητικές συνέπειες σχετικά με την βιοποικιλότητα παρουσιάζονται:
– Στην άγρια ζωή και κατοικίδια πανίδα, οι συνθήκες διαχείρισης των οποίων είναι άσχημες.
– Στη χλωρίδα, μερικά είδη της οποίας κινδυνεύουν,
– Σε συγκεκριμένους υδαταγωγούς, οι οποίοι όντας προηγουμένως μόνιμοι έγιναν ακολούθως διαλείποντες αναστατώνοντας τους βιοτόπους πολλών ειδών,
– Στα μεταναστευτικά πουλιά τα οποία αποτελούν παγκόσμια κληρονομιά και τα οποία εντοπίζονται στο Σαχέλ των αυξανόμενα επισφαλών βιότοπων σε εναπομείναντες υγροβιότοπους.
– Σε υποβάθμιση που σχετίζεται με την υπερεκμετάλλευση των εδαφών μέχρι εξάντλησης τους, την υπερεκμετάλλευση και την κακή χρήση των εδαφών σε άγονες περιοχές που προκάλεσαν μια κλιματική αλλαγή σε παγκόσμιο επίπεδο η οποία επιταχύνεται ραγδαίως.
– Σε υποβάθμιση που σχετίζεται με την υπερβόσκηση οδηγώντας στην καταστροφή της βλάστησης που προστατεύει τα εδάφη από τη διάβρωση.

Η εξαθλίωση του εδάφους που σχετίζεται με τις κακές πρακτικές άρδευσης συνεπάγεται αύξηση στην αλατότητα και άλλοτε την αποστράγγιση των υδαταγωγών που ρέουν στις μεγάλες λίμνες.
– Η αποψίλωση των δασών καταστρέφει τα δέντρα που προστατεύουν τα εδάφη από την υδρική και την αιολική διάβρωση. Το ξύλο είναι η οικιακή ανεξάρτητη πηγή ενέργειας (φωτισμός, μαγείρεμα) σε πολλές αγροτικές περιοχές.
Δύνανται να υπάρχουν επιδρομές ακριδών οι οποίες έχουν καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον και στην οικονομία εύθραυστων χωρών.
Ένας κίνδυνος μπορεί να ενεργοποιήσει έναν άλλο.

5.4 Περισσότερες πληροφορίες για την Πολιτιστική Κληρονομιά

Οι κοινότητες που ζουν σε ερήμους και γειτονιές βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία με τη φύση, διατηρώντας τις παραδόσεις τους καθώς και μια ενιαία γνώση. Όλα αυτά όμως τίθενται σε κίνδυνο από τις οικονομικές πιέσεις και τα αυξανόμενα περιβαλλοντικά προβλήματα λόγω της ξηρασίας, της απερήμωσης και της κλιματικής αλλαγής.
Ζωντανό παράδειγμα αποτελούν τα οικοσυστήματα των οάσεων, όπου η γεωργία των οάσεων θεωρείται πολιτιστική κληρονομιά στην Αλγερία, ακόμα και σε όλο το Μαγκρέμπ. Εκεί, οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις συνδέονται κυρίως με τον αποκλεισμό με την άμμο, ο οποίος μακροπρόθεσμα συμβιβάζει την αντοχή αυτών των οικολογικών οντοτήτων ανθρώπινης αλλά και ευφυούς σύλληψης αυτής της ιδέας (γνώση των προγόνων στη: διαχείριση του νερού, του εδάφους, των τοπικών βιο-πηγών και των κτισμάτων).
Η πιο σημαντική απειλή σε αυτές τις περιοχές είναι οι προσχώσεις (ακραίο στάδιο απερήμωσης), οι οποίες απειλούν τις πόλεις, Κσουρ, φοινικοδάση, δρόμους κλπ….

Επομένως, παρατηρούμε μια απειλή για τη διατήρηση φυσικών, ιστορικών και πολιτιστικών τοποθεσιών, όπως: το Κσουρ, μεγάλου πατρογονικού πλούτου, που απειλείται από τον αποκλεισμό με άμμο, Saoura, Gourara, Touat και Tidikelt νοτιοδυτικά της Αλγερίας. Το Ksar de Taghit θεωρείται μια διάσημη ιστορική και τουριστική τοποθεσία με χαρακτική σε βράχους.
Η σύλληψη αυτής της ιδέας επιτρέπει να τονίσουμε ότι εκμεταλλευόμενοι την γνώση των αυτοχθόνων θα μπορούσαμε να θεμελιώσουμε μια εμπειρία ώστε να διευκολύνουμε και να βελτιώσουμε τη διαχείριση των επιπτώσεων της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Ανακεφαλαίωση των διαδικασιών της ξηρασίας / απερήμωσης και των κλιματικών αλλαγών:
Μετά από μια ανασκόπηση των παραγόντων πρόκλησης και των μερικών συνεπειών που προκύπτουν, δεν μπορούμε να παραλείψουμε να κάνουμε τη σύνθεση των διαφόρων αλληλεπιδράσεων που ενισχύουν τους αντίκτυπους των κινδύνων, και οι οποίοι κίνδυνοι είναι το αντικείμενο της BE SAFE NET, μέσω του σχεδίου που παρουσιάζει τη δέσμευση και την αλληλεπίδραση των κινδύνων στις βαθιές συνέπειες των συστημάτων παραγωγής και κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης. Για παράδειγμα, οι ξηρασίες που μαίνονταν το 1972/73 στο Σαχέλ εξανάγκαζαν τους κτηνοτρόφους και τους γεωργούς να μειώσουν τα οικόπεδα παραγωγής τροφίμων. Οι συνέπειες ήταν σοβαρές και αριθμούσαν 200 000 νεκρούς μόνο για το 1973.

6. Μπορούν οι συνέπειες της ξηρασίας και της απερήμωσης να επηρεαστούν από την ανθρώπινη συμπεριφορά;

Η ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να επηρεάσει τις συνέπειες της ξηρασίας και της απερήμωσης (επιπτώσεις κλιματικής αλλαγής) με διάφορες λύσεις επιστημονικής, τεχνικής, κοινωνικής και πολιτικής εντολής.

Επιστημονικής και τεχνικής εντολής;

Αύξηση των υδάτινων πόρων και ειδικά καλύτερη διαχείριση των αποθεμάτων (τεχνικές άρδευσης που αποφεύγουν την σπατάλη και την αλάτωση των εδαφών),
Φύτευση βλάστησης (δέντρα, πράσινο φράγμα),
Σταθεροποίηση των αμμόλοφων με προσαρμοσμένη βλάστηση και άλλων φιλικών προς το περιβάλλον συσκευών,
Εκμάθηση της άρδευσης – αποχέτευσης,
Προσδιορισμός και ανάπτυξη των καλλιεργειών, που προσαρμόζονται σε υδρικό στρες και στρες αλάτωσης,
Η σύσταση δικτύων παρατήρησης των ευπαθών οικοσυστημάτων και των αρδεύσιμων περιμέτρων: ανάπτυξη έγκαιρου προειδοποιητικού συστήματος,
Αύξηση της δυνατότητας των εδαφών για συγκράτηση του ύδατος, ώστε να επιτραπεί η ανάπτυξη της γεωργίας (οργανική τροποποίηση).

Κοινωνικής εντολής:

Να ληφθεί στήριξη από την «γνώση των αυτοχθόνων» στις τοπικές κοινότητες (π.χ. διαχείριση των οάσεων της Σαχάρας),
Επιμόρφωση για να επιτευχθεί η αφύπνιση των πληθυσμών και η αλλαγή στη στάση τους και στις συμπεριφορές τους,
Η τεχνική εκπαίδευση των πληθυσμών,
Επιδόματα φαγητού, προμήθειες για τους πόρους αντικατάστασης (π.χ. αέριο αντί ξύλο).

Πολιτικής εντολής:

Νομοθετικά μέτρα: νόμοι προστασίας,
Η ανάπτυξη εθνικών πρακτικών πολιτικής και στρατηγικών παρέμβασης (αντι-διαβρωτικός αγώνας, παραγωγή βιομάζας και αναδάσωσης, έλεγχος και διατίμηση των υδάτινων πόρων, αναδιοργάνωση των ποιμενικών δραστηριοτήτων, εκμοντερνισμός στις παραγωγές, διαφοροποίηση και ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων),
Η ανάπτυξη αναγκαίων διεθνών προγραμμάτων ειδικά για την παρακολούθηση της απερήμωσης και τις ανταλλαγές εμπειρίας και καλών πρακτικών.

7. Μπορούν οι αιτίες της ξηρασίας και της απερήμωσης να επηρεαστούν από την ανθρώπινη συμπεριφορά;

Παρόλα αυτά, η ευαισθητοποίηση των πληθυσμών και τα μέσα ανατροπής, διαχείρισης ή περιορισμού των κινδύνων δεν είναι ανάλογα με την κλίμακα αυτών των κινδύνων. Με την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, η οποία παρουσιάστηκε πρόσφατα ως ένα επικερδές μοντέλο για την ανθρωπότητα, μπορούμε μόνο να παρατηρήσουμε ότι τα μοντέλα ανάπτυξης που υιοθετήθηκαν από τις παραδοσιακές μας εταιρείες ήταν πάντοτε αειφόρα: η περίπτωση των οάσεων που παρουσιάστηκαν προηγουμένως.

Σίγουρα, η αφοσίωση των πληθυσμών σε προσαρμοσμένες πρακτικές θα επηρεάσει τις αιτίες αυτών των δυσμενών συνθηκών. Θα οδηγήσει σε διατήρηση της βιοποικιλότητας, στην προστασία των ήδη άγονων εδαφών, στην κατάλληλη από την ανάπτυξη της γης εκμετάλλευση των εδαφών, ώστε να διατηρείται η γονιμότητα τους, στη διάσωση των εύθραυστων εδαφών και στην εκμάθηση προσαρμογής των αρδεύσεων/αποχετεύσεων μέσω της ορθολογικής και οικονομικής εκμετάλλευσης των επιφανειακών και υπέργειων προμηθειών ύδατος, ανάλογα με κάθε περίπτωση (εικόνα).
Προστατέψτε τους βοσκοτόπους και τα δάση από τις πυρκαγιές και την αποψίλωση. Αυτό θα επηρεάσει θετικά την αναγέννηση των ειδών και θα προστατευθούν αυτές οι ζώνες από την αιολική διάβρωση (ανεμοθύελλες και μετακινήσεις αμμόλοφων) και την υδρική διάβρωση (απώλεια του γόνιμου εδάφους).

Στις περιοχές στέπας, η διατήρηση των διαδρομών των βοσκοτόπων έναντι κάθε είδους υποβάθμισης αποτελεί την πρώτη ενέργεια των πληθυσμών, που ζουν εκεί, των κυβερνήσεων και των διαχειριστών, και τελικά τις κατευθύνσεις, που πρέπει να τηρούνται για τις πολιτικές.

8. Μπορεί να γίνει πρόβλεψη της ξηρασίας και της απερήμωσης;

Υπάρχουν δείκτες παραδοσιακής πρόβλεψης (γνώση των αυτοχθόνων και τοπικά πειράματα) των κινδύνων, που σχετίζονται με την ξηρασία και την απερήμωση (αμμοθύελλα) και δείκτες, που βασίζονται σε επιστημονικές έρευνες (μετρήσεις και μοντελοποιήσεις).
Υπάρχουν έρευνες, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν, για παράδειγμα, μοντελοποίηση της ατμόσφαιρας με βάση την επεξεργασία δεδομένων, τους κύκλους της ξηρασίας, τον καθορισμό των φυσικών παραγόντων, που καθιστούν δυνατή την πραγματοποίηση προβλέψεων αρχίζοντας από την ηλιακή δραστηριότητα ή τις ανωμαλίες των θερμοκρασιών των ωκεάνιων επιφανειών σε σύγκριση με παλαιότερους κλιματικούς κύκλους.

Για αυτό το λόγο, είναι πρώτιστα αναγκαία η συλλογή πληροφοριών, μετρήσεων και δεδομένων για τις βροχοπτώσεις, τη ροή των υδαταγωγών και του επιπέδου του ύδατος σε διάφορους κλιματολογικούς και υδρομετρικούς σταθμούς, που βρίσκονται σε όλη τη χώρα και που είναι επιρρεπείς σε αυτούς τους κινδύνους. Λόγω αυτών των δεδομένων, είναι επομένως δυνατή η διεξαγωγή στατιστικών αναλύσεων για τον καθορισμό των μέσων συνθηκών μακροπρόθεσμα, την πιθανή έναρξη απερήμωσης και την σοβαρότητα της απερήμωσης, που βρίσκεται σε εξέλιξη. Τότε μπορούν να εφαρμοστούν μηχανισμοί άμβλυνσης της ακρίβειάς τους.

Η δυσκολία έγκειται στην πρόβλεψη της ημερομηνίας, έκτασης και έντασης αυτών των κινδύνων.

Όσον αφορά τον κίνδυνο της απερήμωσης, βλέπουμε ότι αυτός έχει στενή σχέση με τον κίνδυνο ξηρασίας, αφού η δημιουργία του ενός προκαλεί τη δημιουργία του άλλου. Πέρα από τους φυσικούς δείκτες υπάρχουν επίσης μηχανισμοί μέτρησης από βιολογικούς δείκτες.

9. Υπάρχει κάποιος τρόπος πρόληψης της ξηρασίας και της απερήμωσης;?

Η πρόληψη των κινδύνων, που σχετίζονται με την ξηρασία και την απερήμωση είναι ευκολότερη από την αντιμετώπισή τους. Υπάρχουν έγκαιρα προειδοποιητικά συστήματα, που επιτρέπουν την πρόβλεψη της ξηρασίας και των αμμοθυελλών (απερήμωση), καθιστώντας δυνατή την εφαρμογή σχεδίων προετοιμασίας έναντι αυτών των κινδύνων. Σχετικά με την ξηρασία, σύνολα συντονισμένων μέτρων, που επεκτείνονται μέχρι και τις φάρμες, όπως στρατηγικές αμειψισποράς, προστασίας εδάφους και ύδατος και προώθησης τεχνικών ανάκαμψης του ύδατος, θα μπορούσαν να αυξήσουν την αντίσταση των εδαφών στην ξηρασία ώστε να ικανοποιούνται οι βασικές ανάγκες. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των οικολογικών προσφύγων και η ξηρασία θα έπαυε να είναι πλέον μια τόσο έντονη έκτακτη ανάγκη. Όσον αφορά τις αμμοθύελλες (απερήμωση), θα τεθούν στη διάθεση του πληθυσμού υλικά και συσκευές (τηλέφωνα, καταφύγια κλπ.) για την προστασία τους από τους κινδύνους των φαινομένων αυτών.

Επιπρόσθετα, είναι απαραίτητες οι συσκευές παρέμβασης για τη δρομολόγηση βοήθειας, ώστε να υπάρχει προετοιμασία για περιόδους μεγάλων ελλείψεων ή ακόμα και λιμού.

Για να υπερτερήσουν των κινδύνων που συνδέονται με την ξηρασία και την απερήμωση, θα ήταν συνετό εκ μέρους μιας καλής διαχείρισης κρίσεων να δημιουργηθεί μια μονάδα διατομεακής διαχείρισης των κινδύνων από το πιο αρμόδιο τμήμα.

Σημείωση: για την τοποθεσία των κέντρων και των μονάδων παρέμβασης τη στιγμή των αμμοθυελλών και των ακραίων ζεστών εποχών, πρέπει να ληφθεί υπόψη η εξωτερική παράμετρος μέσα στο πλαίσιο της αποδοτικότητας των λειτουργιών έκτακτης ανάγκης.

10.Υπάρχει κάποιος τρόπος μετριασμού των συνεπειών της ξηρασίας και της απερήμωσης;

Ο καλύτερος τρόπος μετριασμού των συνεπειών από τους κινδύνους, που σχετίζονται με την ξηρασία και την απερήμωση είναι το να βασιστούμε στην παραδοσιακή γνώση των αυτοχθόνων σε τοπικούς πληθυσμούς άγονων περιοχών.

Παραδοσιακή γνώση των αυτοχθόνων

Οι τοπικοί πληθυσμοί έχουν πλούσια και τεράστια τοπική γνώση, που σχετίζεται με το περιβάλλον τους και κατέχουν αυτόχθονες μεθόδους, οι οποίες είναι καλά προσαρμοσμένες στο περιβάλλον. Η προστασία, βελτίωση και εφαρμογή – ακόμα και σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο – τέτοιων πρακτικών είναι ζωτικής σημασίας. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι πρακτικές των αυτοχθόνων αποδεικνύονται πολύ πιο αειφόρες από τις βραχυπρόθεσμες λύσεις, που αντιμετωπίζουν μόνο την ξηρασία και την απερήμωση (Εικόνα 12).

Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα διαβίωσης σε άγονες περιοχές, που συμβαδίζει με το περιβάλλον. Ο νομαδισμός είναι ένα τέτοιο παράδειγμα, όπου οι νομάδες είχαν προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες των άγονων γαιών: μετακινούνταν από μια υδατική πηγή σε άλλη, δεν έμεναν ποτέ στα ίδια εδάφη και οι ποιμενικοί πληθυσμοί έπαιρναν μόνο τα απαραίτητα από το περιβάλλον φτάνει να γινόταν σεβαστή η ικανότητα της ευθύνης των διαδρομών.

Στην Αλγερία, οι πολιτικές καταπολέμησης της απερήμωσης ήταν πολυάριθμες και διαφοροποιημένες. Πράγματι, λήφθηκαν διάφορες ενέργειες από τις αρχές από το 1970, όπως το «Πράσινο Φράγμα» (“Green Dam ”, Εικόνα – 13), η εφαρμογή κτηνοτροφικών οργανισμών συνεργασίας, η δημοσίευση του Κώδικα Κτηνοτρόφων και τα προγράμματα συμμετοχής στην Κτηματολογική αξία (DGF2, 2004). Η κινητοποίηση των επιφανειακών υδάτων, η εισαγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

10.1. Περισσότερες πληροφορίες για τους τρόπους μετριασμού των συνεπειών της ξηρασίας και της απερήμωσης

Other actions can limit the consequences of the drought and desertification as for example:

Regeneration and fertilization of soils

To fertilize the soil, it is worth preparing compost, which will become humus and regenerate the soil with its organic matter.

Economy of water

Mitigation of drought passes by a better management of water, a good economy and a collective management of the resource (more sparing systems of irrigation).
In period of drought, it is necessary to treat on a hierarchical basis uses of water, to limit them, even to prohibit some of them to privilege others of them.

Fight the wind effects

This action is more effective by associating the mechanical fight with the biological fight by building barriers and by stabilizing the progress of sand dunes with local plants besides device mechanics. This way of operating takes into account experiences indigenous knowledge premises which proved their efficiency especially at the level of the blackheads of the main highways of Sahara.

Refforestation

Practice culturale adapted

Elaborate sustainable agricultural practices and Adapt cultural plans
Most of the experts agree to say that a combination of global and local strategies can make a lot to help the producers to hold out. The agriculture of preservation, which minimizes the work of the ground, can improve the use of the water, the detention of the carbon and the capacity, to support climatic stress. The producers will have to modify their farming calendar and the plants which they cultivate. For example, the sorghum can better suit than the corn in the drier conditions planned in certain zones of Africa. In South Africa, the farmers already take into account the new distribution of rains and delay the sowing of corn.
Other option, it is worth thinking of using agricultural practices as the direct sowing, which consists in sowing directly in the ground of the seeds of perennials supporting the drought.

Livestock (breeding)

The use of improved local breeds are better suited to the climate and its variations that imported breeds. Example: During a recent drought, farmers in Uganda who had kept their Ankole cattle were able to drive to distant water, while those who were replaced by imported breeds lost everything.
Where are scarce pastures and forage crops as possible, it is also advisable to keep animals in the lairage to reduce their pressure on the environment.
Efforts are underway to recover forage and other foods and make them more digestible for ruminants.
Similarly, we look forwards to improve the management of waste (manure and slurry) to reduce methane emissions, notably through more efficient conversion into biogas.
Combating desertification is also through a less intensive pasture practice (rotation term) which requires a good knowledge of livestock production and rangeland fodder balances (production / consomation).

11. Τι θα έπρεπε να γίνει σε περίπτωση ξηρασίας και απερήμωσης;

Σε περίπτωση ξηρασίας και απερήμωσης, οι δημόσιες αρχές εφαρμόζουν τα πρώτα μέτρα, που προορίζονται για τη διατήρηση των ανθρωπίνων πόρων, κυρίως του νερού (ευαισθητοποίηση των μεγάλων χρηστών νερού, ενημέρωση του πληθυσμού και πρώτοι περιορισμοί στη χρήση του νερού). Αν οι καταστάσεις δυσχεραίνουν, μπορούν να ληφθούν αυστηρότερα μέτρα.

Επομένως, η ευαισθητοποίηση, επιμόρφωση, εκπαίδευση και διαμόρφωση του πληθυσμού είναι στάσεις, που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση απελευθέρωσης των κινδύνων, που σχετίζονται με την ξηρασία και την απερήμωση.

Η ευαισθητοποίηση όσον αφορά τους κινδύνους και τη διασφάλιση του περιβάλλοντος μπορεί να επιτευχθεί μέσω συγκεκριμένων παραδειγμάτων, που λαμβάνονται σε τοπική κλίμακα (κοινά, τμηματικά, περιφερειακά). Επιτυγχάνεται μέσω διαφόρων μέσων:

Επικοινωνία με τους πληθυσμούς,
Οργάνωση συνεδρίων, ομάδων γνώσης, προβολή οπτικοακουστικού υλικού, γραπτών μηνυμάτων, εκθέσεων, τηλε-εκπομπών, ραδιοφώνου κλπ.

Η επιμόρφωση και η προληπτική εκπαίδευση για τους κινδύνους της ξηρασίας και της απερήμωσης (επιπτώσεις κλιματικών αλλαγών) οδήγησαν στη δημιουργία μιας πραγματικής κουλτούρα διαχείρισης κινδύνων σε σχέση με την οικογένεια και άλλους παράγοντες του οργανισμού, όπως η κρατική εκπαίδευση.

Η εθνική εκπαίδευση αναλαμβάνει σε τέτοιες περιπτώσεις το ρόλο της καλύτερης ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με ερωτήματα, που αφορούν τη ξηρασία και την απερήμωση, και πιο συγκεκριμένα, εισάγοντας την οικολογική και περιβαλλοντική μόρφωση στο πρόγραμμα των Δημοτικών, Γυμνασίων και Λυκείων, ώστε τα παιδιά:

να μάθουν το περιβάλλον τους,
να γνωρίσουν την ευπάθεια αυτού,
να κατανοήσουν τις υπάρχουσες αλληλεπιδράσεις μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του και τους κινδύνους, που συνεπάγονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα,
να μάθουν σωστές αντιδράσεις σε περίπτωση συναγερμού, ώστε να έχουν επίγνωση της ευθύνης, που φέρουν για τη διασφάλιση του εαυτού τους καθώς και για τη συνεισφορά τους στα άτομα που θα έχουν ανάγκη, αναπτύσσοντας υπεύθυνες και ανεξάρτητες συμπεριφορές προσαρμοσμένες στην κάθε περίπτωση.

Τι θα επιτρέψει ακολούθως στους τοπικούς και κεντρικούς σύμβουλους να εκτελέσουν τα σχέδια ρύθμισης για τη διασφάλιση του πληθυσμού σε περίπτωση κινδύνου;

Μέσω της ανάπτυξης της κουλτούρας διαχείρισης κινδύνων, το Κέντρο Επιστημονικής και Τεχνικής Έρευνας για τις Άγονες Περιοχές CRSTRA, Μπίσκρα, διεξήγαγε ένα πιλοτικό εκπαιδευτικό πείραμα για τους κινδύνους των κλιματικών αλλαγών στις άγονες περιοχές, προς όφελος του πράσινου συλλόγου του κολλεγίου. Το βιβλίο, που αναπτύχθηκε από αυτό το πείραμα μαζί με τη συνεισφορά των παιδιών είναι μεταφρασμένο σε τρεις γλώσσες με απευθείας σύνδεση στην ιστοσελίδα Be Safe Net.

Ανάμεσα στις συμπεριφορές, που πρέπει να εμπεδωθούν από τους πληθυσμούς και οι οποίες θα επιτρέψουν τον μετριασμό αυτών των δυσμενών συνθηκών, είναι η παροχή κλιματικών πληροφοριών στις αρμόδιες υπηρεσίες (γεωργικές, δασικές, πολιτικής άμυνας, ασφάλειας, εθνικής κ.λ.π.) αφού συνιστούν σημαντική πηγή ενημέρωσης για την καταπολέμηση των αρνητικών επιδράσεων της ξηρασίας και της απερήμωσης. Η περιορισμένη πρόσβαση σε πληροφορίες είναι ένα συνεχές εμπόδιο για τη λήψη μέτρων και τη δυνατότητα προσαρμογής από τον πληθυσμό και τους φορείς λήψης αποφάσεων.

Να κινητοποιηθούν οι αγροτικοί πληθυσμοί αλλά και το ευρύτερο κοινό να παρακολουθούν τα μετεωρολογικά δελτία στην τηλεόραση και/ή το ραδιόφωνο και να διαχειρίζονται τις δραστηριότητες τους ανάλογα (αγροτικές, μετατοπίσεων…).

Η βελτίωση των έγκαιρων προειδοποιητικών συστημάτων για την ξηρασία και την απερήμωση (αμμοθύελλα) με την παροχή ενημερωτικών δελτίων έγκαιρης προειδοποίησης στις διάφορες αρμόδιες υπηρεσίες της χώρας, ώστε να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα σε περίπτωση ύπαρξης κινδύνων σε δρόμους ή άλλες υποδομές (σχολεία, νοσοκομεία κλπ.).

Η αύξηση των δυνατοτήτων

Οι επιπτώσεις της ξηρασίας, της απερήμωσης και της κλιματικής αλλαγής δεν λαμβάνουν υπόψη τους τα εθνικά σύνορα, όπου υπάρχει ανάγκη εύρεσης μιας συντονισμένης ανταπόκρισης για τη λύση αυτών των προβλημάτων στο περιφερειακό επίπεδο. Η περιφερειακή συνεργασία έχει τεράστιες προοπτικές ανάπτυξης περιφερειακών προγραμμάτων κοινής διαχείρισης των υδατικών πόρων και καταπολέμησης της διάδοσης των ασθενειών, που προκαλούνται από το κλίμα και τις αμμοθύελλες. Τα μέσα εφαρμογής και προσαρμογής των μέτρων ή μείωσης των κινδύνων είναι τέτοια, που δεν μπορεί να τα αναλάβει μόνη της μια χώρα. Επομένως, η περιφερειακή συνεργασία κρίνεται αναγκαία, αφού θα επέφερε κάποια συνοχή. Αυτές οι μάστιγες δεν έχουν σύνορα, για παράδειγμα, η εκμετάλλευση του υδροφόρου ορίζοντα καθώς και η εγκατάσταση και διαχείριση διασυνοριακών ποταμών απαιτεί υπερεθνικές και περιφερειακές προσεγγίσεις.

Είναι αναγκαία η ενδυνάμωση όλων των ανθρώπινων δυνατοτήτων μέσω της ανάπτυξης δικτύων, που θα επιτρέψουν στους οργανισμούς να μοιραστούν πληροφορίες για έρευνες προσαρμογής και μέτρα καταπολέμησης καθώς επίσης και τοπικών και περιφερειακών παρατηρητήριων για την απερήμωση.

Θα ληφθούν επίσης προγράμματα στήριξης στον τομέα της γεωργίας, ρύθμισης της βόσκησης και του εδάφους της αγρανάπαυσης, ένα ειδικό επίδομα για τη μεταφορά ζωοτροφών, καταβολή των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, προκαταβολική χρηματική βοήθεια για τα ζώα και τα φυτά ή επίσης κινητοποίηση των αποθεμάτων σιτηρών και παρέμβαση δωρητών (Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων) για τη συμπλήρωση των ζωοτροφών.

Άλλοι τομείς υποφέρουν επίσης από την έλλειψη νερού: ο τουρισμός (η χαμηλή ροή σε συγκεκριμένους υδαταγωγούς περιόρισε τη χρήση του για αθλητικές δραστηριότητες) και η ενέργεια (για τη λειτουργία των πυρηνικών σταθμών ηλεκτρικής ενέργειας). Αυτή η κατάσταση αναγκάζει το Ευρωπαϊκό Ταμείο ανάπτυξης (ΕΤΑ) να μειώσει τη λειτουργία των πυρηνικών σταθμών πυρηνικής ενέργειας.

Σε περίπτωση κινδύνου, κάθε πολίτης πρέπει να δείξει καλή περιβαλλοντική συνείδηση και υπευθυνότητα μέσα από συμπεριφορές και αντιδράσεις, που μπορούν να υιοθετηθούν, όπως συνοψίστηκε πιο άνω, όπως το να προβαίνουμε σε ενέργειες πρόληψης των καταστροφικών συνεπειών αυτών των κακών συνθηκών στο μέλλον. Ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των μέτρων ελέγχου είναι η διαφύλαξη των οικοσυστημάτων και του περιβάλλοντος, που ακολουθείται από την ενίσχυση της ενημέρωσης και της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, την τυποποίηση και της μελέτης των επιπτώσεων.

Είναι υποχρεωτικό να υπάρχει για το πνεύμα ότι η διαχείριση των συνεπειών αυτών των κινδύνων για το περιβάλλον σχετίζεται με όλα τα στοιχεία του οργανισμού μας: το Κράτος, τους πολίτες, τους οικονομικούς παράγοντες, δασκάλους, καθηγητές, ερευνητές. Ο κάθε ένας είναι υπεύθυνος και σχετικός στον τομέα του, όπως πρέπει να είναι. Μιλάμε για συμμετοχή / Δίνοντας μια αίσθηση ευθύνης.

Επιπλέον, για να είναι αποτελεσματική η διαχείριση του περιβάλλοντος πρέπει αυτή να γίνεται σε συνεργασία με όλες της κατηγορίες του οργανισμού: μεταξύ κυβερνητικών τμημάτων, επαγγελματικών οργανισμών, εδαφικών συλλογικοτήτων, πληθυσμών, ξένων εταίρων.

Τέλος, το Κράτος πρέπει να είναι δυνατό και να διαδραματίζει πλήρως το ρόλο του θεσπίζοντας κανόνες και νόμους για το περιβάλλον, ελέγχοντας την εφαρμογή τους και εποπτεύοντας την εφαρμογή τους, να εγγυάται τη διασφάλιση και αξιοποίηση του περιβάλλοντος και να έχει την προοπτική αειφόρου βλέψης για την εξέλιξη των απειλούμενων περιοχών.

Διεθνής διάσταση του περιβάλλοντος

Εκτός των συνόρων μας και κατά τη στιγμή της παγκοσμιοποίησης, η διεθνής διάσταση του περιβάλλοντος είναι δεσμευτική για μας.

Η διατήρηση και ενίσχυση της ξηρασίας, της απερήμωσης και των κλιματικών αλλαγών αποτελούν πρόκληση για όλες τις χώρες, οι οποίες πρέπει να δεσμευτούν όλες μαζί στον ίδιο αγώνα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Για αυτό το λόγο οι επηρεασμένες από αυτές τις μάστιγες χώρες έχουν εμπλακεί τόσο αποφασιστικά σε τόσες διεθνείς συνεργασίες και έχουν επικυρώσει περίπου τριάντα συμβάσεις όσον αφορά το περιβάλλον. Οι πιο σημαντικές είναι: η Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης, η Σύμβαση για την Βιολογική Ποικιλότητα, η Σύμβαση για τις κλιματικές αλλαγές, η Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας, η Σύμβαση για τους Υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας, το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ για την στιβάδα του όζοντος και η Σύμβαση του Ρότερνταμ για τους έμμονους οργανικούς ρύπους (βλ. http://www.un.org/events/rio92/agenda21/action12.htm)

Η αποτελεσματικότητα αυτών των συμφωνιών έγκειται στην αξιοποίησή τους κατά τρόπο συνεργικό. Λόγω της πολύπλοκης της φύσης, η απερήμωση είναι ένα φαινόμενο, που συνδυάζει διάφορους βιοχημικούς και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, οι οποίοι αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους σταδιακά.

Η εμπειρία μας δείχνει ότι η παρέμβαση του ανθρώπου μπορεί να επηρεάσει ευνοϊκώς ή δυσμενώς τη διαδικασία μέσω των συστημάτων γεωργικής παραγωγής, της πολεοδομίας, την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων… Επομένως, για να αντιμετωπιστεί «αυτή η απερήμωση», αξίζει να λάβουμε υπόψη όλους τους παράγοντες ή τα στοιχεία, που αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους μέσω μιας στρατηγικής ανταπόκρισης γνωστών αποτελεσματικών επιστημονικών εργαλείων από ερευνητικά προγράμματα, που είναι κατάλληλα για τα προβλήματα του εδάφους.

12. Ποια είδη χαρτών ξηρασίας και απερήμωσης υπάρχουν;

Η γνώση για την ξηρασία και την απερήμωση (επιπτώσεις κλιματικών αλλαγών) αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια. Οι χωροχρονικές συνοπτικές εικόνες που λήφθηκαν από διάφορους δορυφόρους από το 1990 βοήθησαν τους ειδικούς στην ετοιμασία αναφορών για την καταστροφική εξέλιξη αυτών των φαινομένων και για τον εντοπισμό και οριοθέτηση των πληγέντων περιοχών με τη δημιουργία θεματικών χαρτών. Επομένως, είναι βασική η παρατήρηση και συστηματική συλλογή δεδομένων για τους φυσικούς πόρους και για τη χρήση τους, ώστε να γίνει καλύτερη κατανόηση των διαδικασιών εξαθλίωσης του εδάφους, της ξηρασίας και της απερήμωσης καθώς και αξιολόγηση των επιπτώσεών τους. Αυτά τα δεδομένα είναι επίσης αναγκαία για την γρήγορη παροχή προειδοποίησης στους φορείς λήψης αποφάσεων προκειμένου να τους βοηθήσουν να αξιολογήσουν τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων κατά τρόπο ρεαλιστικό με σκοπό την κατοχύρωση των αναπτυξιακών πολιτικών τους και τη διατήρησή τους, την αύξηση των επενδύσεων σε βελτιωμένες μεθόδους εγκατάστασης των εδαφών και τη διαβεβαίωση των επενδύσεων σε πιθανά αειφόρα μέσα διαβίωσης, εξ’ ου και η ανάγκη για χάρτες ευαισθητοποίησης, οι οποίοι θα ενημερώνονται συχνά.

Go to 12.1 More information on remote sensing applied to drought and desertification mapping

Go to 12.2 References

12.1 Περισσότερες πληροφορίες για την τηλεπισκόπηση που εφαρμόζεται για την χαρτογράφηση της ξηρασίας και της απερήμωσης

Τηλεπισκόπηση: ένα εργαλείο ελέγχου

Αρκετές έρευνες ξεκίνησαν με στόχο τον έλεγχο, παρακολούθηση και χαρτογράφηση των επιπτώσεων της ξηρασίας, της απερήμωσης και των κλιματικών αλλαγών σε χώρες που επηρεάστηκαν από αυτά τα φαινόμενα.

Παράδειγμα:

Έρευνα που διεξήχθη στη στέππη της Αλγερίας, στη Νότια Τυνησία (Μενζέλ Χαμπίμπ) και σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής (Νίγηρας) και στο περιθώριο της ερήμου του Νείλου απέδειξε ατράνταχτα τη δυνατότητα υλοποίησης παρακολούθησης της απερήμωσης μέσω δορυφόρου. Είναι ώρα να αντιμετωπίσουμε τις συνισταμένες με την πραγματικότητα των εδαφών και την αναγκαιότητα της διαστημικής απεικόνισης.

Εκθέσεις:

Δείκτες της κατάστασης της ξηρασίας και της απερήμωσης (χρώμα και σύνθεση των εδαφών, τραχύτητα, οι αναλογίες ιζημάτων βλάστησης) και της εξέλιξης τους θα μπορούσαν να ληφθούν με τηλεπισκόπηση. Θα μπορούσαν ακολούθως να σχεδιαστούν χάρτες από αυτούς τους δείκτες οι πορείες των οποίων σε ένα Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (ΓΣΠ) δίνουν την κατάσταση του περιβάλλοντος σε μια συγκεκριμένη στιγμή.

Οι κάρτες επέκτασης για τις κινούμενες άμμους και την υποβάθμιση της βιομάζας κατοχυρώθηκαν με την τηλεπισκόπηση και την επεξεργασία εικόνας και δεικτών. Για παράδειγμα, υπολογίζονται δείκτες όπως ο δείκτης βλάστησης, χρώματος και φωτεινότητας των επιφανειών που καταγράφηκαν από εικόνες.

Οι τεχνικές τηλεπισκόπησης, σε συνδυασμό με πολύ καλή γνώση του εδάφους, επιτρέπουν την ανίχνευση της εξέλιξης της υποβάθμισης των άγονων περιοχών αλλά και την αποκατάσταση τους.

Αναλογιζόμενοι αυτούς τους κινδύνους που ξεπερνούν τα όρια των χωρών, ακόμα και ηπείρων, έχουν αναπτυχθεί προγράμματα όπως το πρόγραμμα Cameleo, το IRD, σε συνεργασία με τη Μονάδα περιβάλλοντος και Γεω-Πληροφόρησης για τις διαστημικές εφαρμογές του Κοινού Κέντρου Ερευνών και με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η έρευνα, με εταίρους από την Αλγερία, την Αίγυπτο, το Μαρόκο και την Τυνησία, είναι βασισμένο στοδίκτυο Roselt. Ο στόχος της είναι ο καθορισμός μιας ολοκληρωμένης μεθόδου παρακολούθησης της απερήμωσης στα Νότια της Μεσογείου.
Τίθεται συγκεκριμένα το ερώτημα της απόκτησης – στο πεδίο και με δορυφορική τηλεπισκόπηση – δεδομένων που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διαχείριση του άγονου περιβάλλοντος με παρόμοιο τρόπο σε κάθε χώρα. Αυτό θα γίνει ώστε να αναγνωριστούν, σε παγκόσμια κλίμακα, οι ζώνες στις οποίες τα εδάφη και η βλάστηση είναι υποβαθμισμένα, σταθερά ή προς βελτίωση και να κατανοηθούν οι σχέσεις μεταξύ αυτών των μεταβολών και της χρήσης τους από τον άνθρωπο.

Στην Αλγερία, είχε εκπονηθεί χάρτης ευπάθειας στην απερήμωση το 1995 από την FGD και την ALSA. Είναι συνεχώς υπό την πιθανότητα να γίνει εφικτό. Επομένως, το Κέντρο Επιστημονικής και Τεχνικής Έρευνας για τις Άγονες Περιοχές (CRSTRA),εκπόνησε χάρτες ευπάθειας για την απερήμωση και την πρόσχωση μέσω οικολογικών φορέων.
Έξαλλου, το OSS, HAD και οι εταίροι του Μαγκρέμπ (ΑΛΓΕΡΙΑ, ΤΥΝΗΣΙΑ, ΜΑΡΟΚΟ) εργάζονται για την εφαρμογή των έγκαιρων προειδοποιητικών συναγερμών μέσω του έργου του Life SMAS. Αυτός ο συναγερμός εστιάζει στην παραγωγή και στη διανομή των δεικτών ευπάθειας των φυσικών πόρων, σε σύγκριση με τις κλιματικές και ανθρωπολογικές πιέσεις στις οποίες υπόκεινται. Η εκπόνηση των δεικτών πρέπει να συμπεριλάβει τη χρήση όλων των διαθέσιμων προσεγγίσεων, που ωραιοποιούνται με κλιματικές δορυφορικές εικόνες, για την κατάρτιση των μετεωρολογικών βιοφυσικών και κοινωνικοοικονομικών στοιχείων. Οι δείκτες πρώιμης προειδοποίησης της ξηρασίας θα τροφοδοτήσουν επίσης τη ροή πληροφοριών σε συστήματα εθνικών και υποπεριφερειακών σχεδίων δράσης για την καταπολέμηση της απερήμωσης τα οποία συστάθηκαν σύμφωνα με τις αρχές της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Απερήμωσης των Ηνωμένων Εθνών.

Για να αξιολογηθεί η εξέλιξη αυτών των επίβουλων φαινομένων (ξηρασία, απερήμωση και επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών) η τηλεπισκόπηση εξυπηρετεί τη συλλογή δεδομένων για μεγάλες επιφάνειες σε τακτά χρονικά διαστήματα. Μέσω της σύγκρισης των δεδομένων εικόνας μεταξύ ημερομηνιών, είναι πιθανή η εύρεση της εξέλιξης της ξηρασίας και της απερήμωσης.

Μπορούν να καθοριστούν χάρτες όπως της φωταύγειας (R0), του δείκτη βλάστησης (NDVI: κανονικοποιημένη διαφορά δείκτη βλάστησης) και της θερμοκρασίας των επιφανειακών θερμοκρασιών (Ts) που καταγράφονται μέσω δορυφορικών μετρήσεων των αισθητήρων MODIS (Φασματοραδιόμετρο Απεικόνισης Μέσης ανάλυσης) του δορυφόρου TERRA ή VEGETATION του δορυφόρου SPOT ή από αισθητήρες AVHRR (Εξελιγμένο Ραδιόμετρο πολύ Υψηλής Ανάλυσης) της NOAA (Εθνική Υπηρεσία Ωκεάνιας Ατμόσφαιρας). Αυτοί οι δορυφόροι παρέχουν εικόνες με αδύναμη ανάλυση χώρου και επιτρέπουν μια κανονική παρακολούθηση των φυσικών πόρων σε πολύ χαμηλό κόστος.

Αυτές οι εικόνες έχουν ένα ευρύ πεδίο παρατήρησης (για ολόκληρη τη χώρα) και μια καθημερινή χρονική ανάλυση, που είναι πολύ χρήσιμη για την τακτική παρακολούθηση, ειδικά της βλάστησης.

Επιπλέον, να γίνει μια σημείωση για τη χρήση των εικόνων με μέση ανάλυση όπως ο δορυφόρος Land (30m ανάλυσης χώρου), Alsat (32m), SPOT (20m) και εικόνων με υψηλή ανάλυση όπως ο IKONOS (1m) και Quicbird (1m).

Για την κατάταξη και χαρτογράφηση της υδρικής κατάστασης, της ποιότητας του εδάφους και την κατάσταση υποβάθμισης μιας επιφάνειας. Μια από τις βασικές ιδέες είναι ο συνδυασμός αυτών των παραμέτρων που απορρέουν από την επεξεργασία εικόνων δύο προς δύο (R0 – Ts; NDVI – Ts και R0 – NDVI).

Οι αναφερόμενες εικόνες μπορούν να δοθούν από τους κατασκευαστές των εν λόγω δορυφόρων, καθώς μπορεί να γίνει εντολή τους από διάφορους αντιπροσώπους αυτών των διαρθρώσεων σε αρκετές χώρες. Κάθε εικόνα συμπεριλαμβάνει και την τιμή της (βλ. ιστοσελίδα SPOTIMAGE), όσον αφορά τους παραγοντικούς χάρτες, τα εδάφη, την κατοχή του εδάφους, την ξηρασία και την απερήμωση. Ίσως να είναι δημόσιες και να παρέχονται απευθείας στο διαδίκτυο, όπως γίνεται συνήθως σε αρκετές χώρες και ζητείται από τον κατασκευαστή.

12.2 References

AIDOUD A.,2009, Trente années d’observations de la steppe (Algérie Atelier international sur les Risque Majeurs et les Catastrophes Naturelles, CRSTRA (15.H6/17decembre 2010).
ANDIEU et al, 1997, « In le Houérou .H.N 2002 « Multipurpose germplasm of fodder shrubs and trees for the rehabilitation of arid and semi arid land in the Mediterranean isoclimatic zone » A photographic catalogue/Options Méditerranéenes/Etudes et recherches N° 37/CIHEAM.
AUBREVILLE A.,1949 Climats, Forêts et désertification de l’Afrique tropicale, Société d’éditions géographiques, maritimes et coloniales, Paris, 1949,(351 p).
BEDRANI, BESSAOUD, 2006, in Nedjraoui Dalila et Bédrani Slimane.La désertification dans les steppes Algériennes : causes, impacts et actions de lutte. Vertigo .(volume 8 N° 1 Avril 2008).
DAUPHINÉ A.-2003 Risques et Catastrophes, Observer, Spatialiser Comprendre, Gérer ; ed ; ARMAND COLIN ; 288 p.
DAVID E. ALEXANDER and Rhodes W Fairbridge, The Encyclopedia of Environmental Science (741 p).
DIOMBERE, Kaoussou (2000), Mitigating the effects of drought in Guinea-Bissau/Researcher, inforestry Economic and Policy, Generz.Direction of forests and Huntig (DGFC/MAFC)Guinea-Bissav.97-102 .Combating Desertification ,Proceedings of the N’Djemena CHAD. International Seminar, Novembre 2000.
DORIZE L., 1990,La sécheresse: en quête d’une définition… Revue Sécheresse (volume 1, N°1 Mars 1990 )
DRAIN .M, 2006, « Entre logique d’entreprise et logique citoyenne. A propos d’un projet de transfert d’eau. International ». Les Conférences-Rencontres de Luminy 14 Mai 2006
DUNGLAS j. 1993, Effet de serre et activités humaines (gaz à effet de serre d’origine anthropique).
GOUDRIAAN .J, 1992, «Le Réchauffement et la végétation page 606 – 609 » l’a revu N° 243-N° Spécial- l’Effet de serre.
KARA M.2000, la menace climatique, édition DAHLEB.
OPTIONS MÉDITERRANÉENNES, série B : Etudes et recherches Numéro 37, édition CIHEAM.
LAKHDARI F. 2009, Desertification ; a threat for both sides of the Mediterranean/ European and Mediterranean workshop, climate change impact on water –related and marine risks 26-27 October 2009.Murcia, Spain.
LAMBERT G .1992, Les gaz à effet de serre, recherche N° Spécial Mai p-550-556.
LE HOUEROU, 1979, La désertification des régions arides, revue la Recherche N° 99 avril 1979, volume 10 (p336-344).
LEFÉVRE .C & Schneider, 2003, Les risques naturels majeurs, collection géosciences.
MARGAT J. 1990, L’Économie de l’eau dans le Monde, ressources, besoins, problèmes (p 277-289) in , le grand livre de l’eau , éd. La manufacture et la cité des sciences et de l’industrie.
MATARI A. 2007, Analyse de longues séries en vue du changement climatique /Actes des journées internationales sur l’impact des changements climatiques sur les régions arides et semi arides (p15-25) Biskra, Algérie 15 et 17 décembre.
RAMADE F. 2002, Dictionnaire Encéclopedique de l’Ecologie et des Sciences de l’Environnement, (1076 p) .
SALAMANI M. et HIRCHE A. ; « L’état de la désertification en Algérie. Actes des journées internationales sur la désertification et le développement durable, CRSTRA- Biskra, Algérie.2006 ».
SIRCOULON J, 1992 Impact sur les ressources en eau de quinze années de sécheresse au sahel ORSTOM. Ford documentaire 33.796 ex1 cote

Φυσικοί Κίνδυνοι

Τεχνολογικοί Κίνδυνοι

Τρωτότητα

Ξηρασία και Απερήμωση

Φυσικοί Κίνδυνοι

Ξηρασία και Απερήμωση