Τρωτότητα

Τρωτότητα σχετιζόμενη με τον κίνδυνο

Η συχνότητα και η ένταση των φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων σε συνδυασμό με την  τρωτότητα των πληττόμενων στοιχείων και της κοινωνίας είναι υπεύθυνες για τις αρνητικές επιπτώσεις του εν λόγω κινδύνου.  Κατά συνέπεια, η εκτίμηση της τρωτότητας είναι καθοριστική για τη μείωση των εν λόγω συνεπειών και του σχετικού κινδύνου.

Για την καλύτερη κατανόηση της έννοιας της τρωτότητας, είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί ότι αυτή χρησιμοποιείται σήμερα από διάφορους επιστημονικούς κλάδους (π.χ. δομικούς, οικονομικούς, θεσμικούς ή κοινωνικούς) που τείνουν να δίνουν έμφαση σε διαφορετικούς παράγοντες στη μεθοδολογία τους για τη μέτρηση της τρωτότητας. Για παράδειγμα, οι κοινωνικοί επιστήμονες συχνά θεωρούν ότι η τρωτότητα είναι ενδεικτική εκείνων των κοινωνικοοικονομικών παραγόντων που επηρεάζουν την ικανότητα της κοινωνίας να αντιμετωπίσει το στρες ή τις αρνητικές αλλαγές (π.χ. επάγγελμα, εκπαίδευση, εισόδημα, πλούτος και τόπος διαμονής).

Από την άλλη πλευρά, οι φυσικοί επιστήμονες τείνουν να θεωρούν την τρωτότητα ως την πιθανή έκταση της απώλειας μετά την έκθεση των στοιχείων που διατρέχουν κίνδυνο σε ένα επικίνδυνο φαινόμενο συγκεκριμένου μεγέθους και συχνότητας. Μια τέτοια προσέγγιση αποδίδει ιδιαίτερη έμφαση στην επιδεκτικότητα (π.χ. έκθεση, ευαισθησία) των φυσικών στοιχείων σε επικίνδυνες διεργασίες. Στην περίπτωση αυτή, ένας κατάλληλος ορισμός της τρωτότητας μπορεί να αναφέρεται στην “επιδεκτικότητα της ζωής, της περιουσίας ή του περιβάλλοντος σε περίπτωση που συμβεί ένα συγκεκριμένο επικίνδυνο γεγονός“.

Στο πλαίσιο της κοινότητας κινδύνου καταστροφών, το ρίσκο ορίζεται από την έκθεση σε έναν κίνδυνο και την τρωτότητα, η οποία αντιπροσωπεύει τη σχέση μεταξύ της σοβαρότητας του κινδύνου και του βαθμού ζημίας που προκαλείται στο εκτεθειμένο στοιχείο. Η Διεθνής Στρατηγική των Ηνωμένων Εθνών για τη Μείωση των Καταστροφών (UNISDR) ορίζει την τρωτότητα ως “τα χαρακτηριστικά και τις συνθήκες μιας κοινότητας, ενός συστήματος ή μιας μονάδαςπεριουσιακού στοιχείου που το καθιστούν ευάλωτο στις βλαβερές συνέπειες ενός κινδύνου“- ο ορισμός αυτός θεωρεί την τρωτότητα ως μια καθιερωμένη κατάσταση που δημιουργείται από τα χαρακτηριστικά των στοιχείων που διατρέχουν κίνδυνο.  Στο πλαίσιο της κοινότητας της κλιματικής αλλαγής, η τρωτότητα έχει αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία, καθώς ορίζεται ως συνάρτηση της έκθεσης, της ευαισθησίας και της ικανότητας προσαρμογής.

Πιο πρόσφατα, οι προσπάθειες του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τη Μείωση του Κινδύνου Καταστροφών (UNDRR) και της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) οδήγησαν σε μια πιο αμοιβαία και συλλογική κατανόηση της έννοιας της τρωτότητας. Στο πλαίσιο αυτό, η πέμπτη έκθεση αξιολόγησης της IPCC του 2014 αναφέρεται στην τρωτότητα ως “έκφραση της τάσης ή της προδιάθεσης να επηρεαστεί αρνητικά. Η προδιάθεση αυτή αποτελεί εσωτερικό χαρακτηριστικό των επηρεαζόμενων στοιχείων (ή των κοινωνιών) και περιλαμβάνει τις έννοιες της αντιμετώπισης, της αντίστασης και της ανάκαμψης και την έλλειψη ικανότητας αντιμετώπισης και προσαρμογής στις δυσμενείς επιπτώσεις ενός φυσικού γεγονότος”.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο βασικός παράγοντας που οδηγεί στην ταχεία κλιματική αλλαγή είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα, κυρίως μέσω της απελευθέρωσης αερίων του θερμοκηπίου. Οι εκλύσεις αυτώ των αερίων έχουν κλιμακωθεί ιδιαίτερα κατά τους δύο τελευταίους αιώνες που ακολούθησαν τη βιομηχανική επανάσταση και την επακόλουθη επιτάχυνση της τεχνολογικής προόδου. Η κλιματική αλλαγή,  εκδηλώνεται με διάφορα ακραία φαινόμενα που είχαν και έχουν ως αποτέλεσμα απώλειες ανθρώπινων ζωών, ανυπολόγιστο οικονομικό κόστος και υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένοι φυσικοί παράγοντες που συμβάλλουν περαιτέρω στις μεταβολές του κλιματικού συστήματος, όπως ορισμένοι φυσικοί κύκλοι και παράγοντες στους οποίους οφείλεται η εναλλαγή των θερμών και ψυχρών κλιματικών συστημάτων.  Σε αυτό το πλαίσιο, και λόγω των πολλών στοιχείων του φυσικού και ανθρώπινου περιβάλλοντος, που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αυτό το φαινόμενο, το θέμα της Κλιματικής Αλλαγής (ή, πιο σωστά, της ανθρωπογενούς Κλιματικής Αλλαγής) εξετάζεται στον ιστότοπο του BeSafeNet, κάτω από τον όρο Κλιματική Κρίση στην ενότητα της Τρωτότητας.

Σημειώνεται ότι η παραπάνω εισαγωγή στην έννοια της τρωτότητας που σχετίζεται με τον κίνδυνο αναπτύχθηκε με βάση δημοσιευμένο υλικό, ιδίως:

Rizzo^, A., Vandelli, V., Micallef , A.S., Buhagiar, G., Soldati, M., 2020. Coastal vulnerability assessment along the north-eastern sector of Gozo Island (Malta, Mediterranean Sea). Water 2020, 12(5), 1405; https://doi.org/10.3390/w12051405

Fuchs, S., Birkmann, J. & Glade, T. Vulnerability assessment in natural hazard and risk analysis: current approaches and future challenges. Nat Hazards 64, 1969–1975 (2012). https://doi.org/10.1007/s11069-012-0352-9

Για λεπτομερείς παραπομπές πηγών στο κείμενο, ανατρέξτε σε αυτά τα έγγραφα.