Φυσικοί Κίνδυνοι
Σεισμός
Προετοιμάστηκε από το CERG – European Centre on Geomorphological Hazards – Στρασβούρο, Γαλλία & the Editorial Board
Σεισμός ορίζεται ως η ανατάραξη και δόνηση του εδάφους, που προκαλείται από το ξαφνικό σπάσιμο και μετακίνηση των τεκτονικών πλακών στις οποίες υποδιαιρείται ο φλοιός της γης ή λόγω ηφαιστειακής δραστηριότητας. Οι τεκτονικές πλάκες μπορεί να περιλαμβάνουν τον ηπειρωτικό ή ωκεάνιο φλοιό ή και τα δύο. Οι σεισμοί συγκεντρώνονται συνήθως κατά μήκος των ορίων των πλακών.
Οι πιθανές ζημιές από ένα σεισμό προκαλούνται από τους ακόλουθους βασικούς κινδύνους: ανατάραξη εδάφους, μετατόπιση εδάφους, τσουνάμι, πλημμύρες, κατολισθήσεις, πυρκαγιές.
Σήμερα, η πρόληψη των σεισμών δεν είναι δυνατή, ωστόσο οι επιστημονικές μελέτες περιλαμβάνουν δραστηριότητες, που στοχεύουν στην κατανόηση του μηχανισμού της σεισμικότητας και στην εκτίμηση της πιθανότητας ενός σεισμού.
Σεισμός είναι η ξαφνική εκτόνωση ενέργειες στον φλοιό της γης λόγω των πιέσεων, που υφίστανται τα πετρώματα, που βρίσκονται στα βαθύτερα στρώματα της γης, ο επονομαζόμενος στερεός μανδύας (περιέχεται στην λιθόσφαιρα) και στο λιωμένο μανδύα (την ασθενόσφαιρα).
Οι σεισμοί χαρακτηρίζονται από το μέγεθος (η σεισμική ενέργεια μετριέται στην κλίμακα Richter), το υπόκεντρο τους (την υπόγεια τοποθεσία, όπου δημιουργήθηκε ο σεισμός) και το επίκεντρο (η επιφάνεια της γης ακριβώς πάνω από το υπόκεντρο).
Γενικά συγκρίνοντας δύο σεισμούς, που απελευθερώνουν την ίδια σεισμική ενέργεια, όσο πιο βαθύ είναι το υπόκεντρο τόσο πιο πλατιά είναι η επηρεαζόμενη περιοχή στην επιφάνεια: μεγάλα σεισμικά ρήγματα με πολύ μεγάλα βάθη μπορούν να παράγουν πολύ καταστροφικούς σεισμούς σε επιφάνειες εκατοντάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Οι σεισμοί διαφοροποιούνται μόνο ως προς την προέλευσή τους:
Τεκτονικοί σεισμοί
Μεγάλα ρήγματα στο εσωτερικό του φλοιού της γης προκαλούν διαφορική ή διατμητική κίνηση, η οποία προκαλείται από τις εσωτερικές δυνάμεις (τις λεγόμενες τεκτονικές δυνάμεις), οι οποίες ευθύνονται για την μετακίνηση των πλακών. Όταν η συσσώρευση ενέργειας κατά μήκος ενός ή περισσοτέρων ρηγμάτων αυξηθεί, τα πετρώματα σπάζουν ξαφνικά απελευθερώνοντας ενέργεια μέσω μίας ταχείας κίνησης (ο σεισμός). Τα ρήγματα αυτά μπορεί να είναι πολύ μεγάλα (πολλά χιλιόμετρα) και ευθύνονται για την προσαρμογή των κινήσεων μεταξύ των διαφόρων πλακών, που συνθέτουν τον φλοιό της γης.
Ηφαιστειακοί σεισμοί
Σεισμοί μπορούν επίσης να σημειωθούν σε περιοχές με ενεργά ηφαίστεια καθώς παραμορφώνονται συνεχώς: η παραμόρφωση αυτή παράγεται κυρίως μέσω μεγάλων και μικρών ρωγμών. Γενικά, οι ηφαιστειακοί σεισμοί απελευθερώνουν μικρή ενέργεια και το εστιακό τους βάθος είναι μικρό.
Σεισμοί που προκαλούνται από τον άνθρωπο
Ανθρωπογενείς σεισμοί συμβαίνουν, όπου ανθρώπινη δραστηριότητα έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην καταστροφή του προγράμματος. Μπορούν να ταξινομηθούν σε:
a) Προκαλούμενοι σεισμοί , όπου ανθρώπινες δραστηριότητες παράγουν στρες – αλλαγές, οι οποίες είναι αρκετά μεγάλες για να προκαλέσουν ένα σεισμό. Οι βράχοι δεν είναι απαραίτητο να βρίσκονται σε κατάσταση «στρες», η οποία να οδηγήσει σε ένα σεισμό μέσα σε ένα λογικό άμεσο χρονικό διάστημα (από γεωλογικής άποψης).
b) Πυροδοτούμενοι σεισμοί, όπου μια μικρή διατάραξη δημιουργούμενη από ανθρωπογενείς δραστηριότητες υπήρξε αρκετή για να μεταβάλει το βραχώδες σύστημα μιας σχεδόν – κρίσιμης κατάστασης σε μια ασταθή κατάσταση. Ο σεισμός θα είχε συμβεί οπωσδήποτε τελικώς αν και πιθανότητα σε πολύ μεταγενέστερο στάδιο. Και αυτό συμβαίνει, γιατί τέτοιου είδους δραστηριότητες έχουν επισπεύσει το ρολόι του σεισμού. Σε αυτή την περίπτωση, η επιπρόσθετη τάση διαταραχής είναι πολύ μικρή σε σχέση με το προϋπάρχουν σύστημα.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια συνεχώς αυξανόμενη προσοχή προς τους σεισμούς, οι οποίοι σχετίζονται με κάποιου είδους ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως οι παραδοσιακές γεωτρήσεις προς εξεύρεση πετρελαίου, υδραυλικές εξορύξεις (γνωστές ως “fraking”) διαδικασία εκχυλίσματος πετρελαίου από τους σχιστόλιθους ή από την υπερεκμετάλλευση, κατά τη διάρκεια των χρόνων, από το βαθύ υπόγειο νερό. Δεν υπάρχει ακόμα ξεκάθαρη απόδειξη συσχέτισης μεταξύ μεγάλου μεγέθους σεισμών και τέτοιου είδους ανθρώπινης δραστηριότητας. Παρ’ όλα αυτά είναι γνωστό ότι κάθε είδος διατάραξη στην επιφάνεια ή/και στην υπόγεια περιοχή θα μπορούσε να δημιουργήσει σεισμικές δονήσεις, ακόμα κι αν η ένταση είναι μικρή.
Η θεωρία των τεκτονικών πλακών, επιστημονική θεωρία, που δημιουργήθηκε κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, αναφέρει ότι ο άκαμπτος φλοιός της γης (ονομάζεται και λιθόσφαιρα) διαιρείται σε πλάκες, που κινούνται πάνω σε ένα στρώμα χαμηλού ιξώδους με συμπεριφορά μηχανικής υγρών (ονομάζεται και ασθενόσφαιρα). Το βασικό λοιπόν αίτιο των σεισμών είναι η κίνηση των τεράστιων αυτών πλακών, οι οποίες συνθέτουν τον φλοιό της γης.
Όταν οι τεκτονικές πλάκες κινούνται πάνω, κάτω ή παράλληλα μεταξύ τους, δημιουργούνται σεισμοί. Η κίνηση αυτή μπορεί να είναι μερικά χιλιοστά, δημιουργώντας μικρές δονήσεις, ή και κάποια μέτρα, δημιουργώντας πολύ βίαιους σεισμούς.
Οι τεκτονικές πλάκες αποτελούνται από ηπειρωτικό φλοιό, ωκεάνιο φλοιό ή και από τα δύο. Η κίνησή τους οφείλεται κυρίως στην σχετικά υψηλή πυκνότητα της λιθόσφαιρας και τη σχετική συμπεριφορά μηχανικής υγρών της ασθενόσφαιρας.
Όπως έχει λεχθεί στην 2η ερώτηση, σεισμοί μικρού μεγέθους μπορεί να δημιουργηθούν και από ανθρώπινες δραστηριότητες (πρβ. Ερώτηση 2, για τους πιο συχνούς τύπους), αν και δεν υπάρχει ακόμα διαθέσιμη κάποια επικυρωμένη πληροφορία, μέχρι τώρα, στην επιστημονική κοινότητα για να επισημοποιήσουν κάποιου είδους συσχέτιση μεταξύ τέτοιου είδους δραστηριότητες και σεισμών μεγάλης έντασης.
Οι σεισμοί συνδέονται άμεσα με τις γεωλογικές δυνάμεις, που δημιουργούν τα βουνά και τους ωκεανούς. Στα σημεία συνάντησης των πλακών, υπάρχει συγκέντρωση μεγάλων ζωνών ρηγμάτων και ρωγμών. Έτσι οι σεισμοί συγκεντρώνονται συνήθως κατά μήκος των ορίων των πλακών. Συνεπώς, ο κίνδυνος από τους σεισμούς συνήθως εμφανίζεται σε κατοικημένες περιοχές:
- Όρια πλακών (ρήγματα που συγκλίνουν, μετασχηματίζονται και αποκλίνουν για να δώσουν τους αναμενόμενους σεισμικούς κινδύνους),
- Ενεργές ηφαιστειογενείς περιοχές, όπου η παραμόρφωση του ηφαιστείου ευθύνεται για σεισμούς χαμηλής ενέργειας/βάθους, οι οποίοι συνήθως απειλούν μικρής έκτασης περιοχές.
Βάσει της γεωμετρίας τους και του πεδίου των δυνάμεων, που ευθύνονται για την κίνηση των πλακών, τα όρια μεταξύ των πλακών μπορούν να περιγράφουν σχηματικά από τα ακόλουθα τρία απλά χαρακτηριστικά:
- Όρια Σύγκλισης (CB): οι πλάκες ενώνονται και στη συνέχεια η πίεση συνθλίβει και παραμορφώνει τον φλοιό της γης.
Η κίνηση αυτή ευθύνεται για τη δημιουργία μεγάλων ηφαιστειακών τόξων και οροσειρών, και αυτό εξαρτάται κυρίως από τη φύση του φλοιού (ηπειρωτικός και ωκεάνιος). Τα Όρια Σύγκλισης περιγράφονται και ως καταστροφικά και είναι τοποθεσίες υψηλής ηφαιστειακής και σεισμικής δραστηριότητας.
- Όρια Απόκλισης (DB): οι πλάκες απομακρύνονται η μία από την άλλη.
Δημιουργία νέου φλοιού από το μάγμα, που αναδύεται μέσω των ζωνών ρωγμής. Τα όρια αυτά συνήθως δίνουν ήπια ηφαιστειογενή και σεισμική δραστηριότητα τόσο στις ωκεάνιες ράχες όσο και στις ζώνες ηπειρωτικών τάφρων. Καθώς τα Όρια Απόκλισης είναι το μέρος δημιουργίας φλοιού, ονομάζονται και “δημιουργικά”.
- Όρια Μετασχηματισμού (TB): οι πλάκες κινούνται παράλληλα μεταξύ τους, κατά μήκος αυτού που ονομάζεται ρήγμα μετασχηματισμού.
Αναλόγως της σχετικής κίνησης των δύο πλακών, τα Όρια Μετασχηματισμού μπορούν να ονομαστούν σε δεξιόστροφα ή αριστερόστροφα. Καθώς δεν υπάρχει καθόλου καταστροφή ή δημιουργία φλοιού, τα Όρια Μετασχηματισμού ονομάζονται και «συντηρητικά». Συνήθως στα σημεία αυτά παρατηρείται μεγάλη σεισμική δραστηριότητα. Το Ρήγμα του Αγίου Αντρέα στην Καλιφόρνια είναι το πλέον γνωστό παράδειγμα ορίων μετασχηματισμού.
Οι υψηλής επικινδυνότητας σεισμικές ζώνες παρατηρούνται συνήθως στα όρια σύγκλισης και μετασχηματισμού.
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
Οι άμεσες συνέπειες των σεισμών σχετίζονται με την:
- Δόνηση του Εδάφους: Ο βασικός κίνδυνος σε περίπτωση σεισμού είναι η επίπτωση της δόνησης του εδάφους στα κτήρια καθώς μεγάλες δονήσεις του εδάφους (ή η παραμόρφωση του εδάφους κάτω από αυτά), μπορεί να καταστρέψει σημαντικά τα κτήρια ή να τα κατεδαφίσει. Οι μέτριοι σεισμοί μπορούν να επιφέρουν υγροποίηση χαλαρών πετρωμάτων: η άμμος ή το χώμα που είναι κορεσμένα με νερό χάνουν την ικανότητα συγκράτησης και οι δομές, που βρίσκονται πάνω από αυτά «καταρρέουν». Τα δυνατά κύματα επιφανείας μπορούν επίσης να προκαλέσουν κατολισθήσεις, και χιονοστιβάδες σε πιο απότομες πλαγιές ή βουνά λόγω μεγάλων αποθέσεων,
- Μετατόπιση Εδάφους: Όπου γίνονται καθιζήσεις ή οριζόντιες μετακινήσεις, δημιουργούνται μεγάλες ζημιές σε δομές και υποδομές κατά μήκος του ρήγματος. Εάν η ζώνη του ρήγματος φτάνει στην επιφάνεια, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι ζημιές ναι είναι μεγάλης κλίμακας και πολύ σημαντικές.
Άλλες σημαντικές έμμεσες συνέπειες των σεισμών είναι:
- Πλημμύρες: Σε περίπτωση σεισμού, φράγματα και αναχώματα ποταμών μπορεί να υποστούν ζημιές. Εάν οι ζημιές αυτές είναι αρκετά μεγάλες, το νερό μπορεί να δημιουργήσει πλημμύρες, να καταστρέψει κτήρια ακόμα και να παρασύρει ή να πνίξει ανθρώπους,
- Τσουνάμι: Μεγάλες σεισμικές δονήσεις στον πυθμένα της θάλασσας μεταφέρουν την κίνηση στο νερό και έτσι δημιουργούνται μεγάλα κύματα, τα οποία διαδίδονται στη θάλασσα. Στις ακτογραμμές, που χτυπήθηκαν από τσουνάμι μπορούν να σημειωθούν μεγάλες ζημιές τόσο στους ανθρώπους όσο και σε πράγματα,
- Πυρκαγιά: Εάν οι αγωγοί αερίου και ηλεκτρισμού καταστραφούν από σεισμό μπορεί να προκληθούν πυρκαγιές με όλες τις καταστρεπτικές συνέπειες. Παράδειγμα πόλεων, που καταστράφηκαν από πυρκαγιές που προκλήθηκαν μετά από σεισμό, αποτελεί η πόλη του Σαν Φρανσίσκο (1906) και της Λισαβόνας (1755).
- Κατολισθήσεις: είναι πολύ καλά τεκμηριωμένο ότι σεισμικές δονήσεις μπορούν να πυροδοτήσουν κατολισθήσεις, από τότε που σεισμικά κύματα ενεργούν για να αυξήσουν κατά πολύ την πίεση του νερού μέσα σε αδρανείς και ενεργούς φορείς ολίσθησης, προκαλώντας τη δική τους ξαφνική ενεργοποίηση
- Ρωγμές εδάφους και υγροποίηση: η ίδια αύξηση της πίεσης του νερού μπορεί να προκαλέσουν φαινόμενα ρωγμών και υγροποίησης σε χαλαρά αμμώδεις κοιτάσματα, σε ρηχά βάθη (< = 20 μ.), εάν είναι κάτω από τον υδροφόρο ορίζοντα. Αυτού του είδους φαινόμενα μπορούν να προκαλέσουν, μεταξύ άλλων, δομική αστάθεια σε κτήρια εξαιτίας της διαρροής άμμου και της συνακόλουθης δημιουργίας κενών κάτω από τα θεμέλια.
Οι σεισμοί δεν παράγουν άμεσο κίνδυνο για τους ανθρώπους: σε ανοικτούς χώρους, όπου δεν μπορεί να υπάρξει πτώση κάποιου αντικειμένου ή κατάρρευση κτηρίου, ο σεισμός δεν μπορεί να έχει σημαντική επίπτωση στους ανθρώπους.
Οι συνέπειες των σεισμών μπορούν είτε να μειωθούν είτε να αυξηθούν βάσει της ατομικής συμπεριφοράς και των αναπτυξιακών αποφάσεων της κοινότητας:
- Συμπεριφορά: η καλή γνώση των οδηγιών και των σχεδίων εκτάκτου ανάγκης είναι πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους, οι οποίοι κατοικούν σε σεισμογενείς περιοχές, καθότι σε περίπτωση συναγερμού ή κρίσης, κάθε άτομο πρέπει να συμμετέχει με τον σωστό τρόπο στις προσπάθειες, που καταβάλουν οι ομάδες πολιτικής προστασίας και οι αρχές,
- Αναπτυξιακές πολιτικές: κατάλληλες αναπτυξιακές πολιτικές πρέπει να εφαρμόζονται σε σεισμογενείς περιοχές. Οι τοπικές κοινότητες πρέπει να γνωρίζουν τα επίπεδα του κινδύνου στις διάφορες περιοχές, οι αρχές πρέπει να υιοθετήσουν κατάλληλους κανόνες μηχανικής σεισμών για ασφαλέστερα κτήρια, πιο αξιόπιστες βιομηχανίες και τη συνέχιση των κοινωνικών δραστηριοτήτων.
Εάν η συμπεριφορά και οι αναπτυξιακές πολιτικές δεν λαμβάνουν αρκετά υπόψη τη σεισμική επικινδυνότητα, οι συνέπειες των σεισμών μπορεί να είναι σημαντικές και δραματικές τόσο για τους ανθρώπους όσο και για την κοινωνία ως σύνολο.
Η επιλογή κατάρτισης οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών στρατηγικών σε μία σεισμογενή περιοχή έχει εμφανείς επιπτώσεις: σε περίπτωση σεισμών, σημαντικά στοιχεία και λειτουργίες μπορεί να καταστραφούν ή να σταματήσουν να υφίστανται με αρνητικές επιπτώσεις για τις αναπτυξιακές προσπάθειες μίας κοινότητας.
Ωστόσο, οι επιλογές της σωστής πολιτικής και η πρόοδος της δομικής μηχανικής επιτρέπουν στους ανθρώπους να ζουν με ένα σχετικό επίπεδο ασφαλείας στις σεισμογενείς περιοχές. Νέα κτήρια και υποδομές μπορούν να κατασκευαστούν με ακριβή αντισεισμικά κριτήρια ενώ τα πιο παλιά μπορούν να αναβαθμιστούν ώστε να αντέχουν σε περίπτωση σεισμού. Το ίδιο ισχύει και για τις κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες: δραστηριότητες πρόληψης και προετοιμασίας μπορούν να ενισχύσουν την προσαρμοστικότητα της κοινότητας και είναι τα βασικά εργαλεία για την εξασφάλιση της ασφάλειας σε σεισμογενείς περιοχές.
Η έρευνα και η ανάπτυξη μπορούν επίσης να συμβάλουν στην καινοτομία στον τομέα της ασφάλειας των σεισμών: η ασφάλεια των σεισμών βασίζεται στην ικανότητα καινοτομίας στην επιστήμη, την μηχανική, την χωροταξία, τη θεσμική οργάνωση, τον χειρισμό καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης.
Καθώς οι σεισμοί δεν μπορούν να προβλεφθούν ακόμα, ο μόνος τρόπος μείωσης του κινδύνου σε μία σεισμογενή περιοχή είναι η μείωση της τρωτότητας και της διακινδυνευμένης αξίας των οικισμών μέσω:
- Δομικών μέτρων: αντισεισμικά κτήρια και αναβάθμιση,
- Μη δομικών μέτρων: σχεδιασμός εκτάκτου ανάγκης, πληροφόρηση, εκπαίδευση, κατάρτιση πολιτικών, κ.λπ.
Ο σεισμικός κίνδυνος είναι συνάρτηση κινδύνου, τρωτότητας και διακινδυνευμένης αξίας. Εάν η τρωτότητα και η διακινδυνευμένη αξία εξαρτώνται από τις ανθρώπινες επιλογές και συμπεριφορές κατά την πάροδο του χρόνου, παρέχοντας την πιθανότητα να τις επηρεάσουν, ο κίνδυνος (η πιθανότητα να επέλθει ένας μεγάλος σεισμός) εξαρτάται από φυσικούς μηχανισμούς (ιδίως διαδικασίες παραμόρφωσης πετρωμάτων υπό συνθήκες υψηλών πιέσεων και θερμοκρασιών) που δεν μπορούν να επηρεαστούν από τις ανθρώπινες επιλογές ή συμπεριφορές. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι κάποιοι σεισμοί μικρής κλίμακας μπορεί να προκληθούν από την ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η κατασκευή ορυχείων ή φραγμάτων, γεωτρήσεις προς εξεύρεση πετρελαίου και “fraking” για να αναφέρουμε μερικά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος μπορεί να πυροδοτήσει τις φυσικές συνέπειες των σεισμών, όπως τη σχετική κίνηση κομματιών φλοιού κατά μήκος των ρηγμάτων, αν και είναι αρκετά λογικό να υποθέσουμε ότι υψηλού κινδύνου ενέργειες (όπως πυρηνικές εκρήξεις για παράδειγμα) μπορούν να προσθέσουν επιπρόσθετη ενέργεια στην συνολική ενέργεια μέσα στο φλοιό της Γης. Οι σεισμοί, εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας (ανθρωπογενείς σεισμοί) μπορούν να ταξινομηθούν ως «προκαλούμενοι σεισμοί» και «πυροδοτούμενοι σεισμοί» (βλέπε την Ερώτηση 2).
Σήμερα, η πρόληψη των σεισμών δεν είναι δυνατή, ωστόσο οι επιστημονικές μελέτες περιλαμβάνουν δραστηριότητες, που στοχεύουν στην κατανόηση του μηχανισμού της σεισμικότητας και στην εκτίμηση της πιθανότητας ενός σεισμού σε μία δεδομένη περιοχή, με ένα δεδομένο μέγεθος και σε μία δεδομένη χρονική στιγμή: συνεπώς η πρόβλεψη των σεισμών είναι δυνατή μόνο σε επίπεδο πιθανοτήτων.
Βάσει των σχετικών μελετών στον εν λόγω τομέα, γνωρίζουμε:
- που βρίσκονται οι σεισμογενείς περιοχές,
- ποιοι είναι, ιστορικά, οι πλέον επικίνδυνοι σεισμοί στις εν λόγω περιοχές,
- ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι (σε μέγεθος) σεισμοί στις περιοχές αυτές,
- ποιο είναι το είδος της σεισμικής ακολουθίας, που είναι σύνηθες για κάθε περιοχή (π.χ. το είδος του σεισμού),
- ποιο είναι το σεισμικό μοντέλο και ακολουθίες στις διάφορες περιοχές κατά την πάροδο του χρόνου.
Ωστόσο, συχνά δεν γνωρίζουμε:
- Που θα γίνει ακριβώς ο επόμενος σεισμός (υπόκεντρο / επίκεντρο)
- Πότε ακριβώς θα γίνει ο επόμενος σεισμός,
- Ποια θα είναι η ενέργεια, που θα απελευθερωθεί (μέγεθος),
- Ποια θα είναι η κατεύθυνση των κυμάτων διάχυσης (καθώς τα πετρώματα του υπεδάφους έχουν διαφορετική σύνθεση, μηχανική συμπεριφορά, κ.λπ.),
- Ποιες θα είναι οι συνέπειες στην επιφάνεια (λόγω των επιφανειακών πετρωμάτων και των μορφολογικών συνθηκών).
Οι εκτιμήσεις και αξιολογήσεις της σεισμικής επικινδυνότητας βασίζονται κυρίως:
- στη μελέτη της δυναμικής του γεωλογικού συστήματος της περιοχής,
- στη μελέτη της σεισμικής ιστορίας της συγκεκριμένης περιοχής (αριθμός, είδος, επίδραση των σεισμών από τους προϊστορικούς και ιστορικούς χρόνους έως σήμερα),
- στην εκτίμηση της πιθανότητας των διαφόρων σεισμικών μεγεθών και επιπτώσεων,
- στον προσδιορισμό και τη λεπτομερή ανάλυση των επικίνδυνων περιοχών και τοποθεσιών,
- στη μελέτη την ποιότητας και ποσότητας των κτηρίων και των υπολοίπων εκτεθειμένων στοιχείων (βιομηχανίες, κοινωνικές δραστηριότητες) για την εκτίμηση της τρωτότητάς τους σε περίπτωση σεισμού και της διακινδυνευμένης αξίας τους.
Η αναζήτηση ασφάλειας σε μία σεισμογενή περιοχή στηρίζεται επίσης σε εργαλεία εξομοίωσης σεισμών διαφόρων ειδών και μεγέθους για την εκτίμηση των πιθανών απωλειών. Η εκτίμηση απωλειών πρέπει να περιλαμβάνει τις ακόλουθες βασικές πληροφορίες:
- Φυσική καταστροφή, που αναμένεται για κτήρια διαφορετικής φύσεως (εμπορικά κτήρια, σχολεία, κατοικίες, κριτικής σημασίας εγκαταστάσεις, υποδομές και δίκτυα κοινής ωφελείας),
- Οικονομικές επιπτώσεις από απώλεια θέσεων εργασίας, διακοπή επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, κόστος επισκευής και ανοικοδόμησης,
- Κοινωνικές επιπτώσεις για τους πληθυσμούς, που εκτίθενται σε σεισμούς: οι εκτοπισμένοι χρειάζονται καταφύγιο επειγόντως.
Τέτοιες εκτιμήσεις πριν από την καταστροφή είναι πολύ σημαντικές για την ανάπτυξη πολιτικών μείωσης των συνεπειών και την προετοιμασία της πολιτικής προστασίας στις έκτακτες ανάγκες, στην απόκριση και την αντιμετώπισή τους.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν πειραματικά προγράμματα στοχεύοντας να προσπαθήσουν να προβλέψουν μικρής διάρκειας σεισμούς. Ένα από αυτά είναι το πρόσφατο “INGV – DPC Project S3” αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της συμφωνίας μεταξύ της Ιταλικής Εθνικής Υπηρεσίας της Πολιτικής Άμυνας (DPC) και του Ιταλικού Εθνικού Ινστιτούτου Γεωλογίας και Ηφαιστειολογίας (INGV). Στόχος του είναι να εντοπίσει και να αξιολογήσει αποτελεσματικές διαδικασίες μικρής διάρκειας (από ώρες μέχρι κάποιους μήνες) προβλέποντας τους καταστροφικούς σεισμούς (δείτε την ιστοσελίδα του προγράμματος για περισσότερες πληροφορίες: https://sites.google.com/site/ingvdpc2012progettos3/).
Σεισμική επικινδυνότητα περιγράφεται ως το επίπεδο της δόνησης του εδάφους, η οποία μπορεί να δημιουργηθεί από κάποιο σεισμό. Έτσι, η εκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας είναι η βασική δράση για την αξιολόγηση του πραγματικού κινδύνου. Τα τέσσερα βασικά στοιχεία της σύγχρονης Αξιολόγησης Σεισμικών Κινδύνων βάσει Πιθανοτήτων (PSHA) είναι:
- Κατάλογος σεισμών: ο κατάλογος της σεισμικότητας δημιουργείται για σεισμούς που έγιναν σε ιστορικές (πριν από το 1900) και οργανικές (μετά το 1900) περιόδους τεκμηρίωσης και καταγραφής σεισμών,
- Χαρακτηρισμός σεισμικής πηγής: εμπεριέχει τον ορισμό ζωνών με παρόμοια σεισμική συμπεριφορά και χωρική/χρονική ακολουθία των σεισμών (συχνότητα, βάθος, εστίαση),
- Δυνατή σεισμική δόνηση εδάφους: με τη μελέτη της δόνησης του εδάφους σε σχέση με την απόσταση από την πηγή (υπόκεντρο) δημιουργούνται οι μακροσεισμικοί χάρτες οι οποίοι περιγράφουν τις καταστροφές που επήλθαν κατά την διάρκεια των διαφόρων σεισμών,
- Υπολογισμός σεισμικής επικινδυνότητας: υπολογισμός της πιθανότητας να επέλθει κάποιος σεισμός σε μία δεδομένη περιοχή.
Η βασική προσπάθεια για την εκτίμηση της σεισμικής επικινδυνότητας παγκοσμίως έγινε από το πρόγραμμα Global Seismic Hazard Assessment Program (GSHAP) που ξεκίνησε το 1992 από το International Lithosphere Program (ILP) με την στήριξη του International Council of Scientific Unions (ICSU) και εφαρμόστηκε ως πρόγραμμα επίδειξης στο πλαίσιο της Διεθνούς Δεκαετίας για την Ύφεση των Φυσικών Καταστροφών των Ηνωμένων Εθνών (UN/IDNDR).
Βασικός στόχος του GSHAP ήταν η δημιουργία ενός παγκόσμιου χάρτη σεισμικής επικινδυνότητας με έναν εναρμονισμένο και συντονισμένο τρόπο, βάσει προχωρημένων μεθόδων της εκτίμησης σεισμικής επικινδυνότητας (PSHA).
Η στρατηγική του GSHAP ήταν η δημιουργία Περιφερειακών Κέντρων που θα έφεραν την ευθύνη του συντονισμού και εφαρμογής των τεσσάρων βασικών στοιχείων της σύγχρονης PSHA.
Website: http://www.seismo.ethz.ch/GSHAP/
Μέχρι τώρα δεν υπάρχει κανένας τρόπος για να προβλέψουμε τους σεισμούς! Παρόλα αυτά, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να μειώσουμε τους κινδύνους από ένα σεισμό και αυτό μπορεί να γίνει μέσω των δομικών και μη μέτρων (δες την Ερώτηση 10 για περισσότερες λεπτομέρειες).
Για να μετριάσουμε τις επιπτώσεις ενός σεισμού είναι απαραίτητο να μειώσουμε τα σεισμικά ρίσκα, και αυτό μπορεί να γίνει μέσω δομικών και μη – δομικών μέτρων.
Δομικά μέτρα: εφαρμογή μηχανικών λύσεων για να ενισχύσουμε τις ήδη υπάρχουσες δομές και να δημιουργήσουμε νέες κατασκευές (σπίτια, υποδομές κ.α.)
Μη δομικά μέτρα: παρακολούθηση ενεργειών, σεισμολογικές έρευνες, πολιτική διαχείρισης γης, στοχεύοντας στη μείωση της ευπάθειας και έκθεσης του πληθυσμού σε ριψοκίνδυνες περιοχές, πληροφοριακές και εκπαιδευτικές καμπάνιες, σχέδια διαχείρισης εκτάκτων αναγκών, πλάνα αναμόρφωσης και ανοικοδόμησης, κ.α.
Καθώς το ρίσκο αυξάνεται με υψηλά επίπεδα ευπάθειας και έκθεσης, οι τοπικές κοινότητες πρέπει να αποφασίσουν πρωταρχικά ποιο επίπεδο κινδύνου είναι αποδεκτό από τις αναπτυξιακές τους προτεραιότητες.
Εν συνεχεία, οι κύριοι τρόποι να μετριάσεις τις συνέπειες των σεισμικών δονήσεων βασίζονται στη:
- εκτίμηση του κινδύνου
- μέτρα πρόληψης: δομικά και μη – δομικά
- προετοιμασία και ανταπόκριση: σχεδιασμός και διαχείριση εκτάκτου ανάγκης, ασκήσεις, ικανότητα να ασχοληθείς με κινδύνους κ.α.
Ο πρώτος βασικός κανόνας είναι να «γνωρίζεις τη σεισμική ιστορία της περιοχής σου» καθώς πολύ συχνά ο κόσμος δεν γνωρίζει, ότι ζει σε επικίνδυνη περιοχή. Συνεπώς, η γνώση των κινδύνων μίας περιοχής είναι το πρώτο μέτρο ασφαλείας για τους ανθρώπους.
ΘΥΜΗΘΕΙΤΕ!
Η σεισμική επικινδυνότητα περιλαμβάνει δόνηση του εδάφους και πιθανές ζημιές ή κατάρρευση κτηρίων, στα οποία ζούμε, σπουδάζουμε, εργαζόμαστε. Μετά από ένα σεισμό οι υποδομές και τα δίκτυα κοινής ωφελείας μπορεί να υποστούν παραμορφώσεις και οι βασικές δημόσιες υπηρεσίες (σχολεία, νοσοκομεία, κυβερνητικά κτήρια) ενδέχεται να μην λειτουργούν πλέον.
Πριν από ένα σεισμό
- Ενημερωθείτε για τα σχέδια εκτάκτου ανάγκης που καταρτίζουν οι τοπικές και οι εθνικές αρχές,
- Ετοιμάστε το σακίδιο εκτάκτου ανάγκης: λίγο νερό και φαγητό, ραδιόφωνο με μπαταρίες, ζεστό ρουχισμό και υποδήματα, φακό με μπαταρίες, αντίγραφο του σχεδίου εκτάκτου ανάγκης.
Κατά τη διάρκεια ενός σεισμού
- Μην τρέξετε προς τα έξω: μείνετε κάτω από ένα κρεβάτι, τραπέζι ή κοντά σε φέρουσα τοιχοποιία του κτηρίου, όπου βρίσκεστε,
- Μείνετε μακριά από μεγάλα αντικείμενα (π.χ. έπιπλα, πολυελαίους) τα οποία μπορούν να πέσουν πάνω σας: μείνετε μακριά από γυαλιά, παράθυρα, εξωτερικές θύρες και τοίχους και από οτιδήποτε θα μπορούσε να πέσει, όπως συσκευές φωτισμού ή έπιπλα,
- Μείνετε στο εσωτερικό του κτηρίου έως ότου σταματήσουν οι δονήσεις και είναι πλέον ασφαλές να βγείτε εκτός κτηρίου: ο κόσμος, που εγκαταλείπει τα κτήρια είναι εκτεθειμένος σε κατακρημνίσεις, που πέφτουν, τοίχους που καταρρέουν, θραύσματα από γυαλιά και άλλα αντικείμενα, που πέφτουν,
- Ελέγξτε εάν κάποιος χρειάζεται ιδιαίτερη βοήθεια: παιδιά, ηλικιωμένοι, άνθρωποι με αναπηρίες, τραυματίες, κ.λπ.,
- Εάν είστε εκτός κτηρίου παραμείνετε μακριά από κτήρια, κολώνες, δέντρα, κ.λπ.,
- Εάν βρίσκεστε στο αυτοκίνητο, σταματήστε σε κάποιο ασφαλές σημείο και μείνετε εντός του αυτοκινήτου: μην σταθμεύετε κοντά ή κάτω από κτήρια, δέντρα, γέφυρες και καλώδια κοινής ωφελείας και αποφεύγετε δρόμους, γέφυρες ή ράμπες που ενδεχομένως να καταστράφηκαν από τον σεισμό.
Μετά από ένα σεισμό
Εάν βρίσκεστε στο σπίτι:
- Θυμηθείτε τους μετασεισμούς: οι δευτερεύουσες αυτές δονήσεις (που μπορεί να επέλθουν κατά τις πρώτες ώρες, ημέρες, εβδομάδες ή ακόμα και μήνες μετά από τον κυρίως σεισμό) συνήθως είναι λιγότερο βίαιες από τον κυρίως σεισμό αλλά μπορούν να είναι αρκετά ισχυρές, ώστε να προκαλέσουν επιπλέον ζημιά σε ήδη αποδυναμωμένες δομές,
- Ανοίξτε τα ντουλάπια με προσοχή καθώς αντικείμενα ενδέχεται να πέσουν από τα ράφια,
- Κλείστε, εάν μπορείτε, τον διακόπτη του υγραερίου και του ηλεκτρικού ρεύματος και εγκαταλείψτε τον χώρο εάν μυρίζει υγραέριο ή άλλα χημικά,
- Βγείτε εκτός της οικίας αργά, προσέχοντας από κατακρημνίσεις και αντικείμενα, που πέφτουν
- Μη χρησιμοποιείτε ανελκυστήρες.
Εάν παγιδευτείτε κάτω από κατακρημνίσεις:
- Μην ανάψτε φωτιά (σπίρτα ή αναπτήρα)
- Μη σηκώσετε σκόνη,
- Καλύψτε το στόμα σας με κάποιο πανί ή μαντίλι,
- Χτυπήστε πάνω σε μία σωλήνα ή τοίχο για να δώσετε ενδείξεις στα συνεργεία διάσωσης ώστε να μπορέσουν να σας εντοπίσουν: φωνάξτε δυνατά ως έσχατη λύση καθώς θα μπορούσατε να εισπνεύσετε επικίνδυνες ποσότητες σκόνης.
Όταν βρίσκεστε σε εξωτερικό χώρο:
- Μόλις βρεθείτε σε ασφαλές μέρος ακούστε τις τελευταίες ειδήσεις από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση,
- Χρησιμοποιείτε στο τηλέφωνο μόνο για κλήσεις εκτάκτου ανάγκης,
- Μείνετε μακριά από κατεστραμμένες περιοχές: επιστρέψτε στο σπίτι σας μόνο όταν οι αρχές σας πουν ότι είναι ασφαλές,
- Μείνετε μακριά από την παραλία καθώς οι παράκτιες περιοχές είναι εκτεθειμένες σε τσουνάμι: μια σειρά από επικίνδυνα κύματα ενδέχεται να κατευθύνονται προς την περιοχή, ιδίως εάν οι τοπικές αρχές έχουν εκδώσει προειδοποιητικό για τσουνάμι,
- Βοηθήστε τους τραυματίες και τους εγκλωβισμένους: καλέστε βοήθεια και δώστε τις πρώτες βοήθειες, όπου χρειάζεται αλλά μη μετακινείτε σοβαρά τραυματισμένους εκτός εάν κινδυνεύουν άμεσα από περεταίρω τραυματισμό,
- Ενημερωθείτε από τις αρχές εάν η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης έχει λάβει τέλος και ακολουθείστε τις οδηγίες τους για να επιστρέψετε στις επηρεασμένες περιοχές.
Γενικά, υπάρχουν διάφορα είδη χαρτών για τους σεισμικούς κινδύνους:
- Επιστημονικοί χάρτες: επιστημονική περιγραφή της γεωλογικής δομής και των σεισμικών στοιχείων (είδος γεωλογίας, ρήγματα, ζώνες μέγιστης εδαφικής επιτάχυνσης, χάρτες επικινδυνότητας, μακροσεισμικοί χάρτες, που απεικονίζουν τις επιπτώσεις προηγούμενων σεισμών, μορφολογία εδάφους, κ.λπ.),
- Χάρτες εκτάκτου ανάγκης: περιγραφή των επηρεαζόμενων περιοχών, τα στοιχεία, που κινδυνεύουν, οι οδοί διαφυγής, κ.λπ.,
- Χάρτες χωροταξίας: περιγραφή των συνηθειών και των πολιτικών, που πρέπει να εφαρμοστούν σε διαφορετικές χωροταξικές περιοχές,
- Κοινοτικοί Χάρτες Επικινδυνότητας και Πόρων: περιγραφή η οποία γίνεται από τις τοπικές κοινότητες (σχολεία, οργανισμοί κ.λπ.) για την επικινδυνότητα και τους πόρους (δυνάμεις πολιτικής προστασίας, περιοχές συγκέντρωσης, ασφαλείς τοποθεσίες κ.λπ.) για την επαγρύπνηση των ανθρώπων
Γενικά, τα διάφορα αυτά ήδη χαρτών διατίθενται από:
- Τοπικές αρχές: δήμους, νομαρχίες, Πολιτική Προστασία,
- Πανεπιστήμια, επιστημονικά κέντρα και παρατηρητήρια ηφαιστείων,
- Τοπικές οργανώσεις πολιτών.
Περιορισμοί πρόσβασης σε πληροφορίες:
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η πρόσβαση σε κάποια από τα πλέον ευαίσθητα δεδομένα σε χάρτες εκτάκτου ανάγκης ενδεχομένως να απαγορεύεται καθότι μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνο από αρχές και επιχειρησιακές δομές σε περίπτωση κρίσης (π.χ. επιχειρήσεις όπως τράπεζες, μεγάλες στρατηγικές υποδομές, στρατιωτικές περιοχές, ασφάλειες, βιομηχανίες, κ.λπ.).
